5/ 4عثمان بن علی
امام علی علیه السلام ، به جهت علاقه ای که به عثمان بن مَظعون ، صحابی بزرگ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله داشت ، نام یکی از فرزندانش از اُمّ البنین را عثمان نامید . از ایشان ، در این باره روایت شده که فرمود : همانا او را به نام برادرم عثمان بن مظعون ، قرار دادم . کنیه عثمان بن علی ، ابو عَمرو بود و سنّ او هنگام شهادت ، 21 سال گزارش شده است . او به میدان آمد و به صف دشمن حمله برد ، در حالی که چنین رَجَزهایی را می خواند : من ، عثمانِ صاحب دارنده افتخاراتم .پدرم ، علی است ، آن نیکوکردارِ پاک . و پسرعموی پیامبرِ پاکو نیز برادرِ حسینم ، بهترینِ بهترین ها و سَرور بزرگ و کوچکپس از پیامبر صلی الله علیه و آله و وصیّ یاری کننده . وی می جنگید تا این که شخصی به نام خولی بن یزید اَصبَحی ، (1) او را هدف تیر قرار داد و بر زمین افتاد و مردی از بنی اَبان ، سرش را از تنش جدا ساخت . نام وی در «زیارت رجبیّه» آمده است . در زیارت «ناحیه مقدّسه» نیز آمده : سلام بر عثمان، پسر امیر مؤمنان ، همنام عثمان بن مَظعون ! خدا ، خَولی بن یزید اَصبَحی اِیادی دارِمی را لعنت کند که او را هدف تیر قرار داد !
1- .در أنساب الأشراف آمده است: «غلام عمر سعد».
4628.فضائل الصحابه ، ابن حنبل ( به نقل از زید بن ابی اَوفی ) المناقب لابن شهرآشوب:ثُمَّ بَرَزَ أخوهُ عُثمانُ وهُوَ یُنشِدُ:
إنّی أنَا عُثمانُ ذُو المَفاخِرِشَیخی عَلِیٌّ ذُو الفَعالِ الطّاهِرِ هذا حُسَینٌ سَیِّدُ الأَخایِرِوسَیِّدُ الصِّغارِ وَالأَکابِرِ بَعدَ النَّبِیِّ وَالوَصِیِّ النّاصِرِ
رَماهُ خَولِیُّ بنُ یَزیدَ الأَصبَحِیُّ عَلی جَنبِهِ فَسَقَطَ عَن فَرَسِهِ، وجَزَّ رَأسَهُ رَجُلٌ مِن بَنی أبانِ بنِ حازِمٍ . (1) .
1- .المناقب لابن شهرآشوب: ج 4 ص 107 .
4627.فضائل الصحابه ، ابن حنبل ( به نقل از عمر بن عبد اللّه ، از پدرش ، از جدّش ) المناقب ، ابن شهرآشوب :سپس عثمان ، برادر عبّاس علیه السلام ، به میدان آمد ، در حالی که این گونه می خواند :
من ، عثمانِ صاحب افتخاراتمپدرم ، علی نیکوکردارِ پاک است. این ، حسین است ، سَرور نیکانو سَرور کوچک و بزرگ پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و وصیّ یاری کننده .خولی بن یزید اَصبَحی ، تیری به پهلویش زد که از اسب بر زمین افتاد و مردی
از بنی اَبان بن حازِم ، سرش را جدا کرد . .
4628.فضائل الصحابه لابن حنبل عن زید بن أبی أوفی :الفتوح:خَرَجَ مِن بَعدِهِ (1) أخوهُ عُثمانُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام واُمُّهُ اُمُّ البَنینَ بِنتُ حِزامِ بنِ خالِدِ بنِ رَبیعَهَ بنِ الوَحیدِ بنِ کِلابٍ العامِرِیَّهُ وهُوَ یَقولُ:
إنّی أنَا عُثمانُ ذُو المَفاخِرِشَیخی عَلِیٌّ ذُو الفَعالِ الطّاهِرِ وَابنُ عَمٍّ لِلنَّبِیِّ (2) الطّاهِرِأخو حُسَینٍ خَیرَهُ الأَخائِرِ وسَیِّدُ الکِبارِ وَالأَصاغِرِبَعدَ الرَّسولِ وَالوَصِیِّ النّاصِرِ
فَقاتَلَ حَتّی قُتِلَ رحمه الله . (3)4627.فضائل الصحابه لابن حنبل عن عمر بن عبد اللّه عن أبالأخبار الطوال:ورَمی یَزیدُ الأَصبَحِیُّ عُثمانَ بنَ عَلِیٍّ بِسَهمٍ فَقَتَلَهُ، ثُمَّ خَرَجَ إلَیهِ فَاحتَزَّ رَأسَهُ، فَأَتی عُمَرَ بنَ سَعدٍ، فَقالَ لَهُ: أثِبنی.
فَقالَ عُمَرُ: عَلَیکَ بِأَمیرِکَ یَعنی عُبَیدَ اللّهِ بنَ زِیادٍ فَسَلهُ أن یُثیبَکَ . (4) .
1- .أی بعد عمر بن علیّ بن أبی طالب علیه السلام کما فی المصدر ، ولکن عمر لم یکن حاضرا فی کربلاء ، وهو لیس من شهداء کربلاء . راجع : ص 116 (تنبیه) .
2- .فی المصدر : «النبیّ» ، والتصویب من المصادر الاُخری .
3- .الفتوح: ج 5 ص 113، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی: ج 2 ص 29 ؛ بحار الأنوار: ج 45 ص 37 .
4- .الأخبار الطوال: ص 257، بغیه الطلب فی تاریخ حلب: ج 6 ص 2629 .
4626.سنن التِّرمذی ( به نقل از ابن عمر ) الفتوح :پس از او ، (1) برادرش عثمان بن علی که مادر او نیز اُمّ البنین ، دختر حِزام بن خالد بن ربیعه بن وحید بن کِلاب عامری بود ، به میدان آمد ، در حالی که چنین می خواند :
منم ، عثمان ، دارنده افتخارات .پدرم ، علی است ، آن نیکوکردارِ پاک . پسرعموی پیامبرِ پاکو برادر حسینم ، برگزیده نیکان و سَرور بزرگ و کوچکپس از پیامبر صلی الله علیه و آله و پس از وصیّ یاری کننده .
آن گاه ، جنگید تا کشته شد .4625.المستدرک علی الصحیحین ( به نقل از جمیع بن عُمَیر تیمی ، از ابن عمر ) الأخبار الطّوال :یزید اَصبَحی ، تیری به عثمان بن علی زد و او را کُشت . سپس به سوی او رفت و سرش را جدا کرد و نزد عمر بن سعد آورد و تقاضای پاداش کرد . عمر گفت : نزد امیرت عبید اللّه بن زیاد ، برو و پاداشت را از او بخواه . .
1- .در متن، مقصود ، پس از «عمر بن علی» است ؛ امّا باید دانست او در کربلا نبوده و از شهیدان کربلا نیست . نیز ، ر . ک : ص 117 (یادآوری) .
4624.فضائل الصحابه ، ابن حنبل ( به نقل از سعید بن مُسَیَّب ) مقاتل الطالبیّین:عُثمانُ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام واُمُّهُ اُمُّ البَنینَ أیضاً قالَ یَحیَی بنُ الحَسَنِ ، عَن عَلِیِّ بنِ إبراهیمَ ، عَن عُبَیدِ اللّهِ بنِ الحَسَنِ وعَبدِ اللّهِ بنِ العَبّاسِ، قالا: قُتِلَ عُثمانُ بنُ عَلِیٍّ وهُوَ ابنُ إحدی وعِشرینَ سَنَهً .
وقالَ الضَّحّاکُ المِشرَفِیُّ فِی الإِسنادِ الأَوَّلِ الَّذی ذَکَرناهُ آنِفاً: إنَّ خَولِیَّ بنَ یَزیدَ رَمی عُثمانَ بنَ عَلِیٍّ بِسَهمٍ فَأَوهَطَهُ (1) ، وشَدَّ عَلَیهِ رَجُلٌ مِن بَنی أبانٍ بنِ دارِمِ فَقَتَلَهُ وأخَذَ رَأسَهُ.
وعُثمانُ بنُ عَلِیٍّ الَّذی رُوِیَ عَن عَلِیٍّ علیه السلام أنَّهُ قالَ: إنَّما سَمَّیتُهُ بِاسمِ أخی عُثمانَ بنِ مَظعونٍ . (2)4626.سنن الترمذی عن ابن عمر :الإرشاد:وتَعَمَّدَ خَولِیُّ بنُ یَزیدَ الأَصبَحِیُّ عُثمانَ بنَ عَلِیٍّ وقَد قامَ مَقامَ إخوَتِهِ فَرَماهُ بِسَهمٍ فَصَرَعَهُ ، وشَدَّ عَلَیهِ رَجُلٌ مِن بَنی دارِمٍ فَاحتَزَّ رَأسَهُ . (3)5 / 5العبَّاسُ بنُ عَلِیٍّمظهر العشق والإیثار، ومثال الرجوله والصفاء والوقار، ورمز الشجاعه والشهامه والکرامه. وکانت له بین أبطال کربلاء وشهداء التاریخ منزله رفیعه، ومکانه سامقه (4) ، حتّی قال سیّد الساجدین زین العابدین علیه السلام فی حقّه : إنَّ لِلعَبّاسِ عِندَ اللّهِ تَبارَکَ وتَعالی مَنزِلَهً یَغبِطُهُ بِها جَمیعُ الشُّهَداءِ یَومَ القِیامَهِ . (5) ولد من اُمّ عظیمه تنتسب إلی قبیله بنی کلاب، التی أنجبت أشجع الصنادید الأفذاذ فی زمانها، وتربّی فی حجرها، ونشأ مع أخویه اللذین لا مثیل لهما ؛ وهما الحسن والحسین علیهماالسلام . کانت کناه: أبا الفضل، (6) وأبا القربه، (7) وألقابه : السقّاء ، (8) وقمر بنی هاشم. (9) وأمّا صفته: فقد کان ممشوق القامه، عریض الصدر، عبل الذراعین، جمیل المحیا، حتّی سمّی: قمر بنی هاشم. کان مع أبی عبد اللّه الحسین علیه السلام منذ بدایه الثوره. وهو صاحب لوائه فی کربلاء ، (10) وتولّی سقایه العطاشی فی ساعه العسره التی کان فیها الإمام وأصحابه محاصرین . (11) وعندما طلب الإمام علیه السلام من أصحابه وأهل بیته أن یذهبوا ویترکوه وحده فی لیله العاشر من المحرّم، کان أبو الفضل أوّل من هبّ لیخبره بملازمته إیّاه، وتفانیه من أجله، عبر کلمات طافحه بالعشق والإیمان والإیثار . (12) أتاه وأُخوتَه الثلاثه شمرُ بن ذی الجوشن ومعه کتاب الأمان ، فامتعض منه وکره لقاءه، وقال فی ردّ اقتراحه السّفیه : لَعَنَکَ اللّهُ ولَعَنَ أمانَکَ!.. أتُؤَمِّنُنا وابنُ رَسولِ اللّهِ لا أمانَ لَهُ؟! (13) أثنی علیه المعصومون علیهم السلام ووصفوه بالإیثار، والبصیره النافذه، والثبات علی الإیمان، والجهاد العظیم، والبلاء الحسن، (14) والمنزله التی یغبط علیها یوم القیامه. (15) استُشهد هذا البطل المهیب، والعضد الصامد لأبی عبداللّه علیه السلام ، وهو یحاول إیصال الماء إلی الأفواه الیابسه الظامئه، حین ظلّ الإمام علیه السلام وحیداً فریداً، فعزّ مصرعه علی الحسین علیه السلام ، ورثاه بحرقه وألم قائلاً : الآن انکسَرَ ظَهری، وقلَّت حیلَتی . (16) عمره الشریف حین استشهد 34 سنه (17) ، وعلی هذا یکون قد وُلدَ حوالی سنه 26 للهجره. وجاء فی زیاره الناحیه: السَّلامُ عَلَی أبی الفَضلِ العَبّاسِ بنِ أمیرِ المُؤمِنینَ، المُواسی أخاهُ بِنَفسِهِ، الآخِذِ لِغَدِهِ مِن أمسِهِ، الفادی لَهُ الواقی، السّاعی إلَیهِ بِمائِهِ، المَقطوعَهِ یَداهُ، لَعَنَ اللّهُ قاتِلَیهِ یَزیدَ بنَ الرُّقادِ الحیتی (18) وحَکیمَ بنَ الطُّفیلِ الطّائِیَّ . (19) من الجدیر بالذکر أنّ بعض المصادر المتأخِّره روت معلومات حول أبی الفضل علیه السلام لا نراها فی المصادر المعتبره، مثل ما جاء فی معالی السبطین: لمّا کانت لیله إحدی وعشرین من شهر رمضان و أشرف علیّ علیه السلام علی الموت ، أخذ العبّاسَ وضمّه إلی صدره الشریف وقال: ولدی! ستقرّ عینی بک یوم القیامه. ولدی! إذا کان یوم عاشوراء ودخلت المشرعه إیّاک أن تشرب الماء وأخوک الحسین عطشان . (20) أو ما روی فی کتاب شعشعه الحسینی وهو: اختلی أمیرُ المؤمنین علیه السلام ودعا الحسنین وزینب وأُمّ کلثوم ومسح بیده المبارکه علی رؤوسهم ووجوههم ، وکان یبکی بشدّه وکانوا یبکون هم أیضا، بحیث دخل سائر أولاده علیه السلام البیتَ دون إراده منهم بعد أن کانوا خارجه. فأخذ أمیر المؤمنین بید الإمام الحسن علیه السلام وأوکل أولاده إلیه. ثمّ نظر إلی العبّاس، فرأی أنّ بکاءه أشدّ من الآخرین، فدعاه إلیه وصاح صیاحا عالیا وبکی بکاءً طویلاً ، ثمّ قال: یا ولدی ومهجتی! علیک بالحسین؛ فإنّه أمانه اللّه وأمانه رسوله وأمانه فاطمه وأمانتی عندک ، کن عضدا وترسا له ، وَافِد نفسک له . ثمّ صاح وغشی علیه من کثره البکاء والصراخ . (21) أو ماجاء فی کتاب أسرار الشهادات وهو: إنّه قیل: أتی زهیرٌ إلی عبد اللّه بن جعفر بن عقیل قبل أن یقتل، فقال له: یا أخی! ناولنی الرایه، فقال له عبد اللّه : أوَ فِیَّ قصورٌ عن حملها؟ قال: لا ، ولکن لی بها حاجه. قال: فدفعها إلیه، وأخذها زهیرٌ وأتی بها فجأه للعبّاس بن علیّ علیه السلام وقال: یابن أمیر المؤمنین علیه السلام ! اُرید أن أُحدّثک بحدیثٍ وعیته، فقال: حدّث، فقد حلا وقت الحدیث! حدّث ولا حرج علیک ، فإنّک تروی لنا خبرا یقینیّا . فقال له: اِعلم یا أبا الفضل أنّ أباک أمیر المؤمنین علیه السلام لمّا أراد أن یتزوّج بأُمّک اُمِّ البنین بعث إلی أخیه عقیل وکان عارفا بأنساب العرب فقال علیه السلام : یا أخی! أُرید منک أن تخطب لی امرأهً من ذوی البیوت والحسب والنسب والشجاعه، لکی أُصیبَ منها ولدا یکون شجاعا وعضدا ینصر ولدی هذا وأشار إلی الحسین علیه السلام لیواسیه فی طفّ کربلاء . وقد ادّخرک أبوک لمثل هذا الیوم، فلا تقصّر عن حلائل أخیک وعن إخوانک . قال: فارتعد العبّاس وتمطّی فی رکابه حتّی قطعه ، قال: یا زهیر! تشجّعنی فی مثل هذا الیوم؟ واللّه لأُرینَّک شیئا ما رأیته قط . (22) وللأسف، فإنّنا لا نری فی المصادر المعتبره أیَّ کلامٍ لأمیر المؤمنین علیه السلام یخاطب به العبّاس أو یدور حوله! أو ما نُقل فی تذکره الشهداء : ذکر البعض أنّ العبّاس قال وهو علی تلک الحال: أُرید أن أنظر إلی وجهک مرّهً أُخری، ولکنّ حرمله ضرب عینیّ بالسهم . (23) وقد جاء الکثیر من الروایات الأُخری بشأنه أیضا فی کتب مثل: معالی السبطین ، (24) شعشعه الحسینیّ ، (25) أسرار الشهادات ، (26) ناسخ التواریخ ، (27) عنوان الکلام ، (28) تذکره الشهداء (29) ، سوگنامه (30) آل محمّد صلی الله علیه و آله (31) ، والمنتخب للطریحی (32) وأمثالها، ولکنّها لا توجد فی الکتب المعتبره. وأمّا ما روی فی المصادر المعتبره فهو:
1- .وَهَطَ: ضَعُفَ ووَهَنَ (القاموس المحیط: ج 2 ص 392 «وهط») .
2- .مقاتل الطالبیّین : ص 89 ، التنبیه والإشراف : ص 263 وفیه «وقتل معه من ولد أبیه ستّه ... وعثمان» فقط ؛ بحار الأنوار: ج 45 ص 37 .
3- .الإرشاد: ج 2 ص 109، إعلام الوری: ج 1 ص 466 ؛ الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه): ج 1 ص 476، أنساب الأشراف: ج 3 ص 407 وکلاهما نحوه، تاریخ خلیفه بن خیّاط: ص 178 عن أبی الحسن وفیه «قتل معه عثمان بن علیّ أُمّه أُمّ البنین» فقط.
4- .سمق یسمق فهو سامق : ارتفع وعلا وطال (لسان العرب : ج 10 ص 163 «سمق») .
5- .راجع: ص 86 ح 1808.
6- .تهذیب الکمال : ج 20 ص 479 ؛ المجدیّ : ص 15، الفخریّ: ص 39 وراجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص 100 ح 1824 و ص 106 ح 1829 .
7- .مقاتل الطالبیین : ص 89 و راجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص 88 ح 1810 و ص 90 ح 1815 .
8- .مقاتل الطالبیین: ص 89 ؛ المجدی : ص 15 و راجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص 88 ح 1810 وص 90 ح 1813 و 1815 وص 96 ح1820 1822 .
9- .راجع: ص 96 ح 1822 و ص 102 ح 1824 .
10- .الأخبار الطوال : ص 256 ؛ الإرشاد : ج 2 ص 95 ، المجدی : ص 15 ، شرح الأخبار : ج 3 ص 182 الرقم 1125 و راجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص 96 ح 1822 و ص 102 ح 1824 .
11- .راجع: ج 5 ص 424 (الفصل الأوّل / دور العباس فی إیصال الماء إلی عسکر الإمام علیه السلام ).
12- .راجع: ج 6 ص 20 (الفصل الأوّل / جواب أهل بیته وأصحابه).
13- .راجع: ج 5 ص 440 ح 1568 .
14- .راجع: ص 88 ح 1809.
15- .راجع : ص 86 ح 1808 .
16- .راجع: ص 96 ح 1820.
17- .المجدی : ص 15 ، شرح الأخبار : ج 3 ص 194 و راجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص 88 ح 1809 و 1810 .
18- .فی مصباح الزائر : «الجنبی» ولیس فی المزار الکبیر .
19- .لیس فی روایه المزار الکبیر : ص 489 و مصباح الزائر : ص 279 : «أبی الفضل» راجع : هذه الموسوعه : ج 12 ص 252 (القسم الثالث عشر / الفصل الثالث عشر / الزیاره الثّانیه بروایه الإقبال) .
20- .معالی السبطین : ج 1 ص 277.
21- .شعشعه الحسینی: ج 2 ص 60 .
22- .أسرار الشهادات : ج 2 ص 395.
23- .تذکره الشهدا (بالفارسیه) : ص 272 و ردّ الملّا حبیب اللّه الکاشانی هذه الروایه نفسها قائلاً: «فی غایه الضعف ولم تذکر فی الکتب المشهوره» .
24- .. معالی السبطین : ج 1 ص 275 و 270 و 271.
25- .شعشعه الحسینی (بالفارسیّه) : ج 2 ص 184.
26- .أسرار الشهادات : ج 2 ص 402 و 412.
27- .ناسخ التواریخ : (تاریخ الإمام الحسین علیه السلام) ص 441 و 438.
28- .عنوان الکلام : ص 194 و 162 و 280.
29- .تذکره الشهداء: ص 270 و 443 .
30- .کلمه فارسیّه تعنی : کتاب رثاء أو عزاء .
31- .سوگنامه آل محمد صلی الله علیه و آله (بالفارسیّه) : ص 300.
32- .المنتخب للطریحی: ص 305.
4622.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مقاتل الطالبیّین :عثمان بن علی بن ابی طالب ، که مادر او نیز اُمّ البنین بود . یحیی بن حسن ، به نقل از علی بن ابراهیم ، از عبید اللّه بن حسن و عبد اللّه بن عبّاس ، در باره او آورده است که گفته اند : عثمان بن علی ، در 21 سالگی ، کشته شد .
ضحّاک مِشرَفی ، در سند نخستین که اندکی پیش بیان شد ، گفته است : خَولی بن یزید ، تیری به عثمان بن علی زد و او را ناتوان کرد . سپس مردی از بنی اَبان بن دارِم ، به او یورش بُرد و او را کُشت و سرش را جدا کرد .
عثمان بن علی ، همان است که از امام علی علیه السلام روایت شده که در باره اش فرمود : «همانا او را به نام برادرم عثمان بن مَظعون نامیدم» .4621.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الإرشاد :خَولی بن یزید اَصبَحی ، عثمان بن علی را که جای برادرانش را [ در میدان ]گرفته بود ، نشانه گرفت و تیری به او زد و او را بر زمین انداخت . سپس مردی از بنی دارِم ، به او حمله بُرد و سرش را جدا کرد .
5/ 5عبّاس بن علی
عبّاس علیه السلام ، جلوه عشق و ایثار ، تبلور رادمردی ، صفا و وقار ، و تجسّم شجاعت ، شهامت و کرامت است . او در میان حماسه آفرینان کربلا و شهیدان تاریخ ، از چنان جایگاه بلند و مکانت والایی برخوردار است که به گفته سیّد الساجدین ، زین العابدین علیه السلام : برای عبّاس علیه السلام ، نزد خداوند تبارک و تعالی ، منزلتی است که همه شهدا در روز قیامت ، به او رَشک می برند. او از مادری بزرگوار از قبیله بنی کِلاب که شجاع ترین ، رزم آورترین و تیزْتک ترین مردانِ روزگار را در خود داشت ، و در دامان پُرمهر او و در کنار برادران بی نظیری همچون امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام ، بالید و رشد کرد . کنیه آن بزرگوار ، ابو الفضل و ابو قِربه (صاحب مَشک) و القابش سقّا و قمر بنی هاشم است . عبّاس علیه السلام ، قامتی بلند ، سینه ای سِتَبر ، بازوانی توانمند و چهره ای بس زیبا داشت ، بدان سان که او را «ماه بنی هاشم» می گفتند . او از آغاز قیام ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام ، همراه و همدل ایشان و در هنگامه نبرد کربلا ، پرچمدار سپاه او بود . عبّاس علیه السلام ، در روزهای سخت محاصره امام علیه السلام و یارانش ، سقایت سپاه و آب رسانی به کودکان را بر عهده داشت . (1) او در آستانه شب عاشورا ، در جمع همراهان حسین علیه السلام ، هنگامی که امام علیه السلام از آنها خواسته بود تا بروند و ایشان را تنها بگذارند اوّلین کسی بود که با جملاتی سرشار از عشق و ایمان ، و آکَنده از ایثار ، هم گامی و جان فشانی اش را اعلام کرد . (2) شمر بن ذی الجوشن ، در کربلا برای عبّاس علیه السلام و سه برادرش ، امان نامه آورد . او که در آغاز ، حتّی از رویارو شدن با شمر ، نفرت داشت ، در ردّ پیشنهاد سفاهت آمیز او ، شکوهمند و استوار ، گفت: لعنت خدا بر تو و امان نامه ات باد! ... آیا به ما امان می دهی ، در حالی که پسر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در امان نیست ؟! عبّاس علیه السلام ، در کلام معصومان علیهم السلام ، به ایثار ، تیزبینی ، استواری در ایمان ، جهاد عظیم ، آزمایش نیکو و داشتن جایگاه رَشک آور در قیامت ، ستوده شده است . این قهرمان شکوهمند قیام کربلا و پشتیبان شکست ناپذیر ابا عبد اللّه علیه السلام ، در هنگامه اوج تنهایی امام علیه السلام و در راه رساندن آب به کام های خشکیده کاروان حسین علیه السلام ، شهدِ شهادت نوشید . غم شهادت او ، جان امام حسین علیه السلام را بسی فِسُرد ، بدان گونه که در کنار قامت خونینش ، از سرِ سوز ، در سوگ آن عزیز از دست رفته فرمود : اکنون ، پشتم شکست وچاره ام ، ناچار شد. عبّاس علیه السلام ، در هنگام شهادت ، 34 سال داشت . بنا بر این ، در حدود سال 26 هجری به دنیا آمده است . در «زیارت ناحیه مقدّسه» ، در باره او آمده است : سلام بر ابوالفضل عبّاس ، فرزند امیر مؤمنان ؛ از خود در گذرنده با جان برای برادر ، برگیرنده از دیروزش برای فردایش ، فداییِ او ، نگهدارنده ، کوشنده برای رساندن آب به او ، و کسی که دست هایش بُریده شد ! خداوند ، قاتلانش یزید بن رُقاد حیتی و حَکیم بن طُفَیل طایی را لعنت کند ! گفتنی است که در شماری از منابع متأخّر ، مطالبی در باره ابو الفضل العبّاس علیه السلام گزارش شده است که در منابع قابل استناد ، دیده نمی شود . برای نمونه ، به شماری از گزارش های بی اساس ، اشاره می کنیم . در معالی السبطین آمده است که : آن هنگام که شبِ بیست و یکم ماه رمضان شد و علی علیه السلام در آستانه مرگ قرار گرفت ، عبّاس علیه السلام را به سینه چسبانْد و فرمود: «فرزندم که چشم من در قیامت ، با تو روشن خواهد شد! فرزندم! هنگامی که روز عاشورا شد و وارد شریعه شدی ، مبادا آب بنوشی ، در حالی که برادرت حسین ، تشنه است!» . نیز در کتاب شعشعه الحسینی آمده است : جناب امیر مؤمنان علیه السلام خلوت نمودند . حسنین علیهماالسلام و زینب علیهاالسلام و امّ کلثوم علیهاالسلام را طلب فرمود و دست مبارک بر سر و رویِ ایشان کشید و به شدّت می گریست و ایشان هم می گریستند ، به نوعی که سایر اولادهای آن حضرت [که] در بیرون خانه بودند ، بی اختیار ، داخل خانه شدند و می گریستند . پس حضرت امیر المؤمنین علیه السلام گرفت دست امام حسن علیه السلام را و به امانت سپرد فرزندان خود را به آن بزرگوار . پس نظر فرمود به عبّاس علیه السلام . دید گریه او از همه شدیدتر است . پس او را به نزد خود ، طلب فرمود و شیون بلندی کرد و مفصّل گریست و آن گاه فرمود : «ای پسرم ! ای جانم ! از حسین ، مراقبت کن ، که او امانت خدا و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و فاطمه علیهاالسلام و امانت من است . تو یاور او باش و خودت را فدای او کن» . آن گاه ، شیون زد و از گریه و فریاد زیاد ، بیهوش شد . همچنین در کتاب أسرار الشهادات ، آمده است : گفته شده : زُهَیر ، پیش از کشته شدنش ، نزد عبد اللّه بن جعفر بن عقیل آمد و به او گفت : برادرم ! پرچم را به من بده . عبد اللّه به وی گفت : آیا من در حمل آن ، کوتاهی کرده ام؟ زهیر گفت : نه ؛ [ولی] من به آن ، نیاز دارم . راوی گفت : عبد اللّه ، پرچم را به زهیر داد و زهیر ، آن را گرفت و به صورت ناگهانی ، پیش عبّاس بن علی علیه السلام آورد و گفت : یا ابن امیر المؤمنین ! می خواهم خبری را برایت بازگو کنم که حفظش کرده ام . عبّاس علیه السلام گفت : بگو که الآن ، وقت بازگوییِ خبر است . عیبی ندارد . بگو ، که تو برای ما ، خبر قطعی نقل می کنی . زهیر به وی گفت : ای ابوالفضل! بدان که پدرت امیر المؤمنین علیه السلام ، وقتی تصمیم گرفت با مادرت اُمّ البنین ازدواج کند ، دنبال برادرش عقیل که نسب شناسِ عرب بود فرستاد و فرمود : «برادرم ! از تو می خواهم که برایم زنی را از خانواده های اصیل و نَسَب دار و شجاع ، انتخاب کنی تا با او پسری شجاع بیاورم که یاور این پسرم و اشاره به حسین علیه السلام کرد باشد و او را در سرزمین طفّ کربلا همراهی کند» . پدرت ، تو را برای این روز ، ذخیره کرد . پس تو در دفاع از حرم برادر و برادرانت ، کوتاهی نکن . راوی گفت : عبّاس علیه السلام ، تکان خورد و دست به رکابش کشید و آن را کَند و گفت : ای زهیر! در چنین روزی ، مرا تشجیع می کنی؟! به خدا سوگند ، تو را به گونه ای می بینم که هرگز چنین ندیده بودم . باید گفت : متأسّفانه ، هیچ سخنی از امیر مؤمنان علیه السلام خطاب به عبّاس علیه السلام یا در باره وی ، در منابع معتبر ، ثبت نشده است . نیز در تذکره الشهدا آمده است : بعضی ذکر کرده اند که عبّاس علیه السلام ، در آن حال ، عرض کرد که : می خواهم یک بار دیگر ، نظر به صورتت نمایم ، و لکن حَرمَله ، تیر بر چشم های من زده است . (3) گزارش های بسیار دیگری نیز در باره ایشان در کتاب هایی مانند : معالی السبطین ، شعشعه الحسینی ، اسرار الشهادات ، ناسخ التواریخ ، عنوان الکلام ، تذکره الشهدا ، سوگ نامه آل محمّد صلی الله علیه و آله و المنتخب طریحی آمده است که در کتب معتبر ، وجود ندارد . اینک ، آنچه در منابع قابل استناد ، گزارش شده است ، در پی می آید :
1- .ر . ک : ج 5 ص 425 (فصل یکم / نقش عبّاس در رساندن آب به لشکر امام علیه السلام) .
2- .ر . ک : ج 6 ص 21 (فصل یکم / پاسخ خانواده و یاران امام علیه السلام).
3- .ملّا حبیب کاشی در تذکره الشهدا در ذیل این مطلب، آن را این گونه رد می کند : «بسیار ضعیف است و در کتب مشهوره، مذکور نیست» .
. .
4621.عنه صلی الله علیه و آله :الأمالی للصدوق عن ثابت بن أبی صفیّه:نَظَرَ سَیِّدُ العابِدینَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام إلی عُبَیدِ اللّهِ بنِ العَبّاسِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ، فَاستَعبَرَ ثُمَّ قالَ: ما مِن یَومٍ أشَدَّ عَلی رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مِن یَومِ اُحُدٍ، قُتِلَ فیهِ عَمُّهُ حَمزَهُ بنُ عَبدِ المُطَّلِبِ أسدُ اللّهِ وأسَدُ رَسولِهِ، وبَعدَهُ یَومَ مُؤتَهَ، قُتِلَ فیهِ ابنُ عَمِّهِ جَعفَرُ بنُ أبی طالِبٍ.
ثُمَّ قالَ علیه السلام : ولا یَومَ کَیَومِ الحُسَینِ علیه السلام ، اِزدَلَفَ إلَیهِ ثَلاثونَ ألفَ رَجُلٍ یَزعُمونَ أنَّهُم مِن هذِهِ الاُمَّهِ، کُلٌّ یَتَقَرَّبُ إلَی اللّهِ عز و جل بِدَمِهِ 1 ، وهُوَ بِاللّهِ یُذَکِّرُهُم فَلا یَتَّعِظونَ، حَتّی قَتَلوهُ بَغیاً وظُلماً وعُدواناً.
ثُمَّ قالَ علیه السلام : رَحِمَ اللّهُ العَبّاسَ! فَلَقَد آثَرَ وأبلی وفَدی أخاهُ بِنَفسِهِ حَتّی قُطِعَت یَداهُ، فَأَبدَلَهُ اللّهُ عز و جل بِهِما جَناحَینِ یَطیرُ بِهِما مَعَ المَلائِکَهِ فِی الجَنَّهِ ، کَما جَعَلَ لِجَعفَرِ بنِ أبی طالِبٍ، وإنَّ لِلعَبّاسِ عِندَ اللّهِ تَبارَکَ وتَعالی مَنزِلَهً یَغبِطُهُ بِها جَمیعُ الشُّهَداءِ یَومَ القِیامَهِ . (1) .
1- .الأمالی للصدوق: ص 547 ح 731، الخصال: ص 68 ح 101 ولیس فیه صدره إلی «عدواناً»، بحار الأنوار: ج 44 ص 298 ح 4.
4620.عنه صلی الله علیه و آله :الأمالی ، صدوق به نقل از ثابت بن ابی صفیّه : سَرور عابدان ، علی بن الحسین علیه السلام ، به عبید اللّه ، پسر عبّاس بن علی بن ابی طالب علیه السلام نگریست و گریست . سپس فرمود : «بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، هیچ روزی سخت تر از جنگ اُحُد نبود که عمویش حمزه بن عبد المطّلب ، شیر خدا و شیر پیامبرش ، در آن کشته شد و پس از آن ، نبرد موته که پسرعمویش جعفر بن ابی طالب ، در آن کشته شد» .
سپس فرمود : «و هیچ روزی مانند روز حسین علیه السلام (عاشورا) نیست . سی هزار مرد که همگی ادّعا می کردند از این امّت اند ، به سوی او حمله بُردند و همگی ، با ریختن خون او ، قصد تقرّب به خدا را داشتند 1 و او ، خدا را به یادشان می آورد ؛ امّا آنان ، پند نمی گرفتند تا آن که او را با سرکشی و ستم و تجاوز ، کُشتند» .
آن گاه فرمود : «خداوند ، عبّاس را رحمت کند ! بی هیچ تردیدی ، ایثار کرد و آزمایش [ نیکویی ] شد و خود را فدایِ برادرش کرد تا آن که دستانش قطع شد و خداوند عز و جل به جای آنها ، دو بال برایش قرار داد که با آنها ، همراه فرشتگان در بهشت ، پرواز می کند ، همان گونه که برای جعفر بن ابی طالب ، قرار داد .
عبّاس علیه السلام ، نزد خداوند تبارک و تعالی منزلتی دارد که همه شهیدان در روز قیامت ، به آن ، رَشک می برند» . .
4619.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سرّ السلسله العلویّه عن المفضل بن عمر :قالَ الصّادِقُ علیه السلام : کانَ عَمُّنَا العَبّاسُ نافِذَ البَصیرَهِ، صَلبَ الإِیمانِ، جاهَدَ مَعَ أبی عَبدِ اللّهِ الحُسَینِ علیه السلام ، وأبلی بَلاءً حَسَناً ، ومَضی شَهیداً ، ووَرِثَ إخوَتَهُ مِن اُمِّهِ، ووَرِثَهُ ابنُهُ عُبَیدُ اللّهِ بنُ العَبّاسِ، قالَ: اُستُشهِدَ وقَد بَلَغَ سِنُّهُ أربَعاً وثَلاثینَ سَنَهً . (1)4618.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به علی علیه السلام ) إعلام الوری:وکانَ العَبّاسُ یُکَنّی أبا قِربَهَ ؛ لِحَملِهِ الماءَ لِأَخیهِ الحُسَینِ علیه السلام ، ویُقالُ لَهُ: السَّقّاءُ، وقُتِلَ ولَهُ أربَعٌ وثَلاثونَ سَنَهً، ولَهُ فَضائِلُ . (2)4617.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به علی علیه السلام ) أنساب الاشراف فی ذِکرِ تَسمِیَهِ أولادِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : وَالعَبّاسُ الأَکبَرُ وهُوَ السَّقّاءُ، کانَ حَمَلَ قِربَهَ ماءٍ لِلحُسَینِ علیه السلام بَکَربَلاءَ، ویُکنّی أبا قِربَهَ . (3)4616.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( به علی علیه السلام ) تاریخ الطبری عن الضحّاک بن عبد اللّه المشرقیّ عِندَما أذِنَ الإِمامُ الحُسَینُ علیه السلام لَهُم بِالرُّجوعِ : فَقالَ لَهُ إخوَتُهُ وأبناؤُهُ وبَنو أخیهِ وَابنا عَبدِ اللّهِ بنِ جَعفَرٍ: لِمَ نَفعَلُ ؟ لِنَبقی بَعدَکَ! لا أرانَا اللّهُ ذلِکَ أبَداً. بَدَأَهُم بِهذَا القَولِ العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام . (4)4619.عنه صلی الله علیه و آله :الثقات لابن حبّان:العَبّاسُ علیه السلام یُقالُ لَهُ: السَّقّاءُ؛ لِأَنَّ الحُسَینَ علیه السلام طَلَبَ الماءَ فی عَطَشِهِ وهُوَ یُقاتِلُ، فَخَرَجَ العَبّاسُ وأخوهُ، وَاحتالَ حَملَ إداوَهِ (5) ماءٍ ودَفَعَها إلَی الحُسَینِ علیه السلام ، فَلَمّا أرادَ الحُسَینُ علیه السلام أن یَشرَبَ مِن تِلکَ الإِداوَهِ، جاءَ سَهمٌ فَدَخَلَ حَلقَهُ، فَحالَ بَینَهُ وبَینَ ما أرادَ مِنَ الشُّربِ، فَاحتَرَشَتهُ السُّیوفُ حَتّی قُتِلَ . فَسُمِّیَ العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام «السَّقّاءَ» لِهذَا السَّبَبِ . (6) .
1- .سرّ السلسله العلویّه: ص 89 .
2- .إعلام الوری: ج 1 ص 395 .
3- .أنساب الأشراف: ج 2 ص 413، تهذیب الکمال: ج 20 ص 479 وفیه «والعبّاس الأکبر أبو الفضل ، قتل بالطفّ ، ویقال له: السقّاء أبو قربه» فقط.
4- .تاریخ الطبری: ج 5 ص 419؛ الإرشاد: ج 2 ص 91، الملهوف: ص 151، روضه الواعظین: ص 202، إعلام الوری: ج 1 ص 455، بحار الأنوار: ج 44 ص 393 وراجع: هذه الموسوعه : ج 6 ص 20 (الفصل الأوّل / جواب أهل بیته وأصحابه) .
5- .الإدَاوَه: إناء صغیر من جلد یتّخذ للماء (النهایه: ج 1 ص 33 «أدا»).
6- .الثقات لابن حبّان : ج 2 ص 310.
4618.عنه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) سِرُّ السلسله العلویّه به نقل از مُفَضَّل بن عمر : [امام] صادق علیه السلام فرمود: عمویمان عبّاس علیه السلام ، تیزبین بود و ایمانی استوار داشت . همراه ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام ، جهاد کرد و نیکو از آزمایش به در آمد و به شهادت رسید و وارث برادران مادری اش شد و پسرش عبید اللّه بن عبّاس ، [آنها را] از او ارث بُرد . عبّاس علیه السلام ، به هنگام شهادت ، سی و چهار ساله بود .4617.عنه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) إعلام الوری :کنیه عبّاس علیه السلام ، ابو قِربَه (صاحب مَشک) بود ؛ زیرا برای برادرش [ حسین علیه السلام ]آب آورد . به او سقّا (آب آور) نیز گفته اند . او به هنگام شهادت ، 34 ساله بود داشت و فضیلت ها[ ی بسیاری ]داشت .4616.رسول اللّه صلی الله علیه و آله ( لِعَلِیٍّ علیه السلام ) أنساب الأشراف در یادکردِ نام های فرزندان امیر مؤمنان علیه السلام : عبّاس اکبر که سقّا بود . او در کربلا ، مَشک آبی را برای حسین علیه السلام آورد و کنیه ابو قِربه (صاحب مَشک) ، به او داده شد .4615.الطبقات الکبری ( به نقل از محمّد بن عمر بن علی ) تاریخ الطبری به نقل از ضحّاک بن عبد اللّه مَشرقی ، هنگامی که امام حسین علیه السلام به یارانش ، اجازه بازگشت داد : برادران و فرزندان و برادرزادگانش و نیز دو پسر عبد اللّه بن جعفر ، به حسین علیه السلام گفتند : چرا این کار را بکنیم ؟ برای این که پس از تو بمانیم ؟! خداوند ، چنین روزی را هیچ گاه به ما نشان ندهد ! آغازگر این گونه سخنان ، عبّاس بن علی علیه السلام بود .4614.السیره النبویّه ( به نقل از ابن اسحاق ) الثقات، ابن حبّان :به عبّاس علیه السلام ، سقّا می گویند ؛ زیرا حسین علیه السلام در زمان جنگیدنش ، برای رفع تشنگی اش ، آب خواست و عبّاس علیه السلام و برادرش ، به چاره جویی بر آمدند . عبّاس علیه السلام مَشک آب کوچکی یافت . آن را [ آورد و ] به حسین علیه السلام داد تا بنوشد ؛ امّا هنگامی که خواست بنوشد ، تیری آمد و بر گلویش نشست و نگذاشت که آب بنوشد . شمشیرها ، او را در میان گرفتند تا به شهادت رسید . از این رو ، عبّاس بن علی علیه السلام را «سقّا» می نامند . .
4613.المناقب ، ابن مغازلی ( به نقل از حذیفه بن یمان ) شرح الأخبار:وسُمِّیَ العَبّاسُ علیه السلام : السَّقّاءَ ، لِأَنَّ الحُسَینَ علیه السلام عَطِشَ وقَد مَنَعوهُ الماءَ، وأخَذَ العَبّاسُ قِربَهً ومَضی نَحوَ الماءِ، وَاتَّبَعَهُ إخوَتُهُ مِن وُلدِ عَلِیٍّ علیه السلام : عُثمانُ وجَعفَرٌ وعَبدُ اللّهِ، فَکَشَفوا أصحابَ عُبَیدِ اللّهِ عَنِ الماءِ، ومَلَأَ العَبّاسُ علیه السلام القِربَهَ، وجاءَ بِها فَحَمَلَها عَلی ظَهرِهِ إلَی الحُسَینِ علیه السلام وَحدَهُ.
وقَد قُتِلَ إخوَتُهُ: عُثمانُ وجَعفَرٌ وعَبدُ اللّهِ فِی المَعرَکَهِ عَلَی الماءِ . (1)4615.الطبقات الکبری عن محمّد بن عمر بن علیّ :نسب قریش:العَبّاسُ بنُ عَلِیِّ علیه السلام ، وَلَدُهُ [أیِ الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام ] یُسَمّونَهُ السَّقّاءَ، ویُکَنّونَهُ: أبا قِربَهَ؛ شَهِدَ مَعَ الحُسَینِ علیه السلام کَربَلاءَ، فَعَطِشَ الحُسَینُ علیه السلام ، فَأَخَذَ قِربَهً وَاتَّبَعَهُ إخوَتُهُ لِأَبیهِ واُمِّهِ بَنو عَلِیٍّ وهُم: عُثمانُ، وجَعفَرٌ، وعَبدُ اللّهِ، فَقُتِلَ إخوَتُهُ قَبلَهُ، وجاءَ بِالقِربَهِ یَحمِلُها إلَی الحُسَینِ علیه السلام مَملوءَهً ، فَشَرِبَ مِنهَا الحُسَینُ علیه السلام ، ثُمَّ قُتِلَ العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام بَعدَ إخوَتِهِ مَعَ الحُسَینِ علیه السلام ، فَوَرِثَ العَبّاسُ إخوَتَهُ ، ولَم یَکُن لَهُم وَلَدٌ، ووَرِثَ العَبّاسَ علیه السلام ابنُهُ عُبَیدُ اللّهِ بنُ العَبّاسِ .
وکانَ مُحَمَّدُ ابنُ الحَنَفِیَّهِ وعُمَرُ حَیَّینِ، فَسَلَّمَ مُحَمَّدٌ لِعُبَیدِ اللّهِ میراثَ عُمومَتِهِ، وَامتَنَعَ عُمَرُ حَتّی صولِحَ واُرضِیَ مِن حَقِّهِ . (2)4614.السیره النبویّه عن ابن إسحاق :الأخبار الطوال:لَمّا رَأی ذلِکَ العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام ، قالَ لِاءِخوَتِهِ عَبدِ اللّهِ، وجَعفَرٍ، وعُثمانَ بَنی عَلِیٍّ عَلَیهِ وعَلَیهِمُ السَّلامُ واُمُّهُم جَمیعاً اُمُّ البَنینَ العامِرِیَّهُ مِن آلِ الوَحیدِ : تَقَدَّموا، بِنَفسی أنتُم! فَحاموا عَن سَیِّدِکُم حَتّی تَموتوا دونَهُ. فَتَقَدَّموا جَمیعاً، فَصاروا أمامَ الحُسَینِ علیه السلام ، یَقونَهُ بِوُجوهِهِم ونُحورِهِم.
فَحَمَلَ هانِئُ بنُ ثُوَیبٍ الحَضرَمِیُّ عَلی عَبدِ اللّهِ بنِ عَلِیٍّ فَقَتَلَهُ، ثُمَّ حَمَلَ عَلی أخیهِ جَعفَرِ بنِ عَلِیٍّ، فَقَتَلَهُ أیضاً.
ورَمی یَزیدُ الأَصبَحِیُّ عُثمانَ بنَ عَلِیٍّ بِسَهمٍ فَقَتَلَهُ، ثُمَّ خَرَجَ إلَیهِ فَاحتَزَّ رَأسَهُ، فَأَتی عُمَرَ بنَ سَعدٍ، فَقالَ لَهُ: أثِبنی، فَقالَ عُمَرُ: عَلَیکَ بِأَمیرِکَ یَعنی عُبَیدَ اللّهِ بنَ زِیادٍ فَسَلهُ أن یُثیبَکَ.
وبَقِیَ العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام قائِماً أمامَ الحُسَینِ علیه السلام یُقاتِلُ دونَهُ، ویَمیلُ مَعَهُ حَیثُ مالَ، حَتّی قُتِلَ رَحمَهُ اللّهِ عَلَیهِ . (3) .
1- .شرح الأخبار: ج 3 ص 182 ح 1125.
2- .نسب قریش: ص 43، مقتل الإمام أمیر المؤمنین لابن أبی الدنیا: ص 120 الرقم 116.
3- .الأخبار الطوال: ص 257، تاریخ الطبری : ج 5 ص 448 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 570 کلاهما نحوه ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب: ج 6 ص 2628 .
4613.المناقب لابن المغازلی عن حذیفه بن الیمان :شرح الأخبار :عبّاس علیه السلام ، سقّا نامیده شده ؛ زیرا حسین علیه السلام تشنه بود و او را از آب ، باز داشته بودند . عبّاس علیه السلام ، مَشکی گرفت و به سوی آب ، روان شد . برادرانش از پشتِ علی علیه السلام : عثمان ، جعفر و عبد اللّه نیز در پیِ او رفتند و یاران عبید اللّه بن زیاد را از آب ، دور کردند . عبّاس علیه السلام ، مَشک را از آب ، پُر کرد و آن را به تنهایی بر دوش کشید و برای حسین علیه السلام آورد ، در حالی که برادرانش عثمان و جعفر و عبد اللّه ، در این نبرد ، به خاطر آب ، کشته شدند .4612.الاستیعاب :نسبُ قریش :عبّاس، فرزند علی علیه السلام ، را سقّا می نامند و کنیه اش را ابو قِربَه (صاحب مَشک) می دانند . او در کربلا ، همراه حسین علیه السلام بود . حسین علیه السلام ، تشنه شد . عبّاس علیه السلام ، مَشکی بر گرفت و برادران تنی اش ، پسران علی علیه السلام : عثمان ، جعفر و عبد اللّه ، در پی او رفتند . برادرانش ، پیش از او کشته شدند و او ، مَشک پُر از آب را برای حسین علیه السلام برد و حسین علیه السلام ، از آن نوشید . سپس عبّاس بن علی علیه السلام ، پس از برادرانش و با حسین علیه السلام ، کُشته شد . عبّاس علیه السلام از برادرانش که فرزندی نداشتند ارث بُرد و پسرش عبید اللّه بن عبّاس نیز وارث او شد .
محمّد بن حنفیّه و عمر [ بن علی ] ، هر دو، زنده بودند . محمّد ، میراث عموهای عبید اللّه را به او تسلیم کرد ؛ امّا عمر ، خودداری ورزید تا آن که با او صلح کرد و راضی اش کردند .4611.المعیار والموازنه :الأخبار الطّوال :هنگامی که عبّاس بن علی علیه السلام ، این [ وضعیت ] را دید ، به برادرانش : عبد اللّه ، جعفر و عثمان ، پسران علی که بر او و پسرانش درود باد و مادر همگی آنها اُمّ البنین عامِری از آل وحید بود ، گفت : پیش قدم شوید فدایتان شوم و از سَرورتان ، حمایت کنید تا به پای او جان دهید» .
آنان ، همگی پیش قدم شدند و پیش رویِ حسین علیه السلام ، با سر و گلوی خود ، از او محافظت کردند .
هانی بن ثُوَیب حَضرَمی ، به عبد اللّه بن علی ، حمله بُرد و او را کُشت . سپس به برادرش جعفر بن علی حمله بُرد و او را نیز کُشت .
و یزید اَصبحی نیز عثمان بن علی را با تیر زد و کُشت . سپس به سوی او رفت و سرش را جدا کرد و نزد عمر بن سعد آمد و به او گفت : به من ، پاداش بده !
عمر گفت : برو از امیرت (یعنی عبید اللّه بن زیاد) بگیر !
عبّاس بن علی علیه السلام ، باقی ماند و پیشِ روی حسین علیه السلام می جنگید و هر کجا حسین علیه السلام می رفت ، همراهش می رفت تا آن که کشته شد . خدایش رحمت کند ! .
4612.الاستیعاب :الإرشاد:حَمَلَتِ الجَماعَهُ عَلَی الحُسَینِ علیه السلام فَغَلَبوهُ عَلی عَسکَرِهِ، وَاشتَدَّ بِهِ العَطَشُ، فَرَکِبَ المُسَنّاهَ (1) یُریدُ الفُراتَ وبَینَ یَدَیهِ العَبّاسُ أخوهُ، فَاعتَرَضَتهُ خَیلُ ابنِ سَعدٍ، وفیهِم رَجُلٌ مِن بَنی دارِمٍ، فَقالَ لَهُم: وَیلَکُم ، حولوا بَینَهُ وبَینَ الفُراتِ ، ولا تُمَکِّنوهُ مِنَ الماءِ.
فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : اللّهُمَّ أظمِئهُ، فَغَضِبَ الدّارِمِیُّ ورَماهُ بِسَهمٍ فَأَثبَتَهُ فی حَنَکِهِ، فَانتَزَعَ الحُسَینُ علیه السلام السَّهمَ، وبَسَطَ یَدَهُ تَحتَ حَنَکِهِ فَامتَلَأَت راحَتاهُ بِالدَّمِ، فَرَمی بِهِ، ثُمَّ قالَ: اللّهُمَّ إنّی أشکو إلَیکَ ما یُفعَلُ بِابنِ بِنتِ نَبِیِّکَ ، ثُمَّ رَجَعَ إلی مَکانِهِ وقَدِ اشتَدَّ بِهِ العَطَشُ.
وأحاطَ القَومُ بِالعَبّاسِ علیه السلام فَاقتَطَعوهُ عَنهُ، فَجَعَلَ یُقاتِلُهُم وَحدَهُ حَتّی قُتِلَ رِضوانُ اللّهِ عَلَیهِ ، وکانَ المُتَوَلِّیَ لِقَتلِهِ زَیدُ بنُ وَرقاءَ الحَنَفِیُّ ، وحَکیمُ بنُ الطُّفَیلِ السِّنبِسِیُّ، بَعدَ أن اُثخِنَ بِالجِراحِ فَلَم یَستَطِع حَراکاً . (2) .
1- .المسنّاه: ظفیره تُبنی للسیل لتردّ الماء ؛ سُمّیت مسنّاه لأنّ فیها مفاتح للماء بقدر ما تحتاج إلیه ممّا یغلب (لسان العرب : ج 14 ص 406 «سنا») .
2- .الإرشاد: ج 2 ص 109، إعلام الوری: ج 1 ص 466 ولیس فیه ذیله من «وکان المتولّی»، بحار الأنوار: ج 45 ص 50.
4611.المعیار والموازنه :الإرشاد :دشمنان ، بر حسین علیه السلام حمله بردند و بر لشکرش ، غلبه کردند . تشنگی بر او شدّت گرفت . بر سیل بند فرات ، بالا رفت تا خود را به آب برساند و برادرش عبّاس علیه السلام ، پیشِ رویش بود . سواران ابن سعد ، راه بر او گرفتند . در میان آنان ، مردی از بنی دارِم بود که به آن سواران گفت : وای بر شما ! میان او و فرات ، حائل شوید و آب را در اختیارش نگذارید .
حسین علیه السلام گفت : «خدایا ! او را تشنه بگذار !» .
دارمِی ، خشمگین شد و تیری به سوی حسین علیه السلام انداخت که بر زیر گلویش نشست . حسین علیه السلام ، تیر را بیرون کشید و دستش را زیر گلویش گرفت . کفِ دستانش از خون ، پُر شد . آنها را پاشید و سپس گفت : «خدایا ! از آنچه با پسر دختر پیامبرت می کنند ، به تو شکایت می کنم» . سپس به جایگاه خود ، باز گشت ، در حالی که تشنگی اش ، شدّت یافته بود .
دشمنان ، گِرد عبّاس علیه السلام را گرفتند و او را از حسین علیه السلام ، جدا کردند . عبّاس علیه السلام نیز به تنهایی با آنها جنگید تا به شهادت رسید . رضوان الهی بر او باد !
شرکت کنندگان در قتل او ، زید بن وَرقاء حَنَفی و حَکیم بن طُفَیل سِنبِسی بودند که پس از آن که زخم هایش افزون شد و دیگر نتوانست حرکت کند [ ، او را به شهادت رساندند ] . .
4610.السیره الحلبیّه :الملهوف:وَاشتَدَّ العَطَشُ بِالحُسَینِ علیه السلام ، فَرَکِبَ المُسَنّاهَ یُریدُ الفُراتَ، وَالعَبّاسُ أخوهُ بَینَ یَدَیهِ، فَاعتَرَضَتهُما خَیلُ ابنِ سَعدٍ، فَرَمی رَجُلٌ مِن بَنی دارِمٍ الحُسَینَ علیه السلام بِسَهمٍ فَأَثبَتَهُ فی حَنَکِهِ الشَّریفِ، فَانتَزَعَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ السَّهمَ، وبَسَطَ یَدَهُ تَحتَ حَنَکِهِ حَتَّی امتَلَأَت راحَتاهُ مِنَ الدَّمِ، ثُمَّ رَمی بِهِ وقالَ: اللّهُمَّ إنّی أشکو إلَیکَ ما یُفعَلُ بِابنِ بِنتِ نَبِیِّکَ.
ثُمَّ اقتَطَعُوا العَبّاسَ علیه السلام عَنهُ، وأحاطوا بِهِ مِن کُلِّ جانِبٍ ومَکانٍ، حَتّی قَتَلوهُ قَدَّسَ اللّهُ روحَهُ، فَبَکَی الحُسَینُ علیه السلام بُکاءً شَدیداً. وفی ذلِکَ یَقولُ الشّاعِرُ:
أحَقُّ النّاسِ أن یُبکی عَلَیهِفَتیً أبکَی الحُسَینَ بِکَربَلاءِ أخوهُ وَابنُ والِدِهِ عَلِیٍّأبُو الفَضلِ المُضَرَّجُ بِالدِّماءِ ومَن واساهُ لا یَثنیهَِشیءٌوجادَ لَهُ عَلی عَطَشٍ بِماءِ . (1)4609.المُحبَّر ( در یادکردِ پیمان برادری بستن پیامبر صلی الله عل ) مثیر الأحزان:ثُمَّ اقتَطَعُوا العَبّاسَ علیه السلام عَنهُ، وأحاطوا بِهِ مِن کُلِّ جانِبٍ وقَتَلوهُ، فَبَکَی الحُسَینُ علیه السلام لِقَتلِهِ بُکاءً شدیداً. (2) .
1- .الملهوف: ص 170.
2- .مثیر الأحزان : ص 170 .
4610.السیره الحلبیّه :الملهوف :تشنگی حسین علیه السلام ، شدّت گرفت . از سیلْ بندِ فرات ، بالا رفت تا خود را به آب برساند و عبّاس علیه السلام ، برادرش نیز پیشِ رویش بود . سواران ابن سعد ، راه را بر آن دو گرفتند و مردی از بنی دارِم ، تیری به سوی حسین علیه السلام پرتاب کرد و آن را در گلوی شریفش نشانْد . امام که درودهای خدا بر او باد ، تیر را بیرون کشید و دستش را زیر گلویش گرفت تا کفِ هر دو دستش از خون ، پُر شد . سپس آن را پاشید و گفت : «خدایا ! من از آنچه با پسر دختر پیامبرت می کنند ، به تو شکایت می کنم» .
سپس ، عبّاس علیه السلام را از او جدا کردند و او را از هر سو ، در میان گرفتند تا او را به شهادت رساندند . خداوند ، روحش را پاک بدارد ! پس حسین علیه السلام ، به شدّت گریست . شاعر ، در این باره گفته است :
سزامندترین کس به گریه مردم بر اوجوانی است که حسین علیه السلام را در کربلا به گریه انداخت برادر او و پسر پدرش علی علیه السلامابو الفضلِ آغشته به خون کسی که برای حسین علیه السلام ، از خود گذشتگی کرد و هیچ چیز ، او را خم ننمودو با وجود تشنگی ، آب را به او بخشید .4609.المحبّر ( فی ذِکرِ مُؤاخاهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آل ) مثیر الأحزان :سپس عبّاس علیه السلام را از حسین علیه السلام جدا کردند و از هر سو ، او را در میان گرفتند و به شهادت رساندند و حسین علیه السلام ، به سبب کشته شدن او ، به شدّت گریست . .
4608.الکافی ( به نقل از عبد الرحمان بن حَجّاج ) مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی:ثُمَّ خَرَجَ مِن بَعدِهِ [أی بَعدِ عَبدِ اللّهِ بنِ عَلِیٍّ ]العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام ، واُمُّهُ اُمُّ البَنینَ أیضاً ، وهُوَ السَّقّاءُ، فَحَمَلَ وهُوَ یَقولُ:
أقسَمتُ بِاللّهِ الأَعَزِّ الأَعظَمِوبِالحَجونِ (1) صادِقاً وزَمزَمِ وبِالحَطیمِ (2) وَالفَنَا المُحَرَّمِلَیُخضَبَنَّ الیَومَ جِسمی بِدَمی دونَ الحُسَینِ ذِی الفَخارِ الأَقدَمِإمامُ أهلِ الفَضلِ وَالتَّکَرُّمِ
فَلَم یَزَل یُقاتِلُ حَتّی قَتَلَ جَماعَهً مِنَ القَومِ، ثُمَّ قُتِلَ.
فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : الآنَ انکَسَرَ ظَهری، وقَلَّت حیلَتی . (3)4608.الکافی عن عبد الرحمن بن الحجّاج :المناقب والمثالب لأبی حنیفه النعمان المغربی:کانَ العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام لَمّا مُنِعَ الحُسَینُ علیه السلام الماءَ، جَعَلَ یَحمِلُ عَلَی النّاسِ فَیُفرِجونَ حَتّی یَأتِی الفُراتَ ویَأتی بِالماءِ، فَیَسقِی الحُسَینَ علیه السلام وأصحابَهُ، فَسُمِّیَ «السَّقّاءَ» یَومَئِذٍ . وقُتِلَ بَینَ الفُراتِ ومَصرَعِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَثَمَّ قَبرُهُ، وقَطَعوا یَومَئِذٍ یَدَیهِ ورِجلَیهِ . (4)4607.تاریخ المدینه ( به نقل از ابو غسّان ) المناقب لابن شهرآشوب:کانَ عَبّاسٌ السَّقّاءُ قَمَرُ بَنی هاشِمٍ، صاحِبَ لِواءِ الحُسَینِ علیه السلام ، وهُوَ أکبَرُ الإِخوانِ . مَضی بِطَلَبِ الماءِ فَحَمَلوا عَلَیهِ وحَمَلَ هُوَ عَلَیهِم، وجَعَلَ یَقولُ:
لا أرهَبُ المَوتَ إذِ المَوتُ رَقیحَتّی اُواری فِی المَصالیتِ (5) لِقا نَفسی لِنَفسِ المُصطَفَی الطُّهرِ وَقاإنّی أنَا العَبّاسُ أغدو بِالسَّقا ولا أخافُ الشَّرَّ یَومَ المُلتَقی
فَفَرَّقَهُم، فَکَمَنَ لَهُ زَیدُ بنُ وَرقاءَ الجُهَنِیُّ مِن وَراءِ نَخلَهٍ، وعاوَنَهُ حَکیمُ بنُ طُفَیلٍ السِّنبِسِیُّ، فَضَرَبَهُ عَلی یَمینِهِ، فَأَخَذَ السَّیفَ بِشِمالِهِ، وحَمَلَ عَلَیهِم وهُوَ یَرتَجِزُ:
وَاللّهِ إن قَطَعتُمُ یَمینیإنّی اُحامی أبَداً عَن دینی وعَن إمامٍ صادِقِ الیَقینِنَجلِ النَّبِیِّ الطّاهِرِ الأَمینِ
فَقاتَلَ حَتّی ضَعُفَ، فَکَمَنَ لَهُ الحَکیمُ بنُ الطُّفَیلِ الطّائِیُّ مِن وَراءِ نَخلَهٍ، فَضَرَبَهُ عَلی شِمالِهِ، فَقالَ:
یا نَفسُ لا تَخشَی مِنَ الکُفّارِوأبشِری بِرَحمَهِ الجَبّارِ مَعَ النَّبِیِّ السَّیِّدِ المُختارِقَد قَطَعوا بِبَغیِهِم یَساری فَأَصلِهِم یا رَبِّ حَرَّ النّارِ
فَقَتَلَهُ المَلعونُ بِعَمودٍ مِن حَدیدٍ.
فَلَمّا رَآهُ الحُسَینُ علیه السلام مَصروعاً عَلی شَطِّ الفُراتِ، بَکی وأنشَأَ یَقولُ:
تَعَدَّیتُمُ یا شَرَّ قَومٍ بِفِعلِکُمُوخالَفتُمُ قَولَ النَّبِیِّ مُحَمَّدِ أما کانَ خَیرُ الرُّسُلِ وَصّاکُم بِناأما نَحنُ مِن نَسلِ النَّبِیِّ المُسَدَّدِ أما کانَتِ الزَّهراءُ اُمِّیَ دونَکُمُأما کانَ مِن خَیرِ البَرِیَّهِ أحمَدِ لُعِنتُم واُخزیتُم بِما قَد جَنَیتُمُفَسَوفَ تُلاقوا حَرَّ نارٍ تَوَقَّدِ . (6) .
1- .الحجون: الجبل المشرف ممّا یلی شعب الجزّارین بمکّه (النهایه: ج 1 ص 348 «حجن») .
2- .الحطیم: وهو ما بین الرکن الذی فیه الحجر الأسود وبین الباب (مجمع البحرین: ج 1 ص 423 «حطم») .
3- .مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی: ج 2 ص 29، الفتوح: ج 5 ص 114 نحوه ولیس فیه «فقال الحسین : الآن انکسر ظهری ، وقلّت حیلتی» .
4- .المناقب والمثالب لأبی حنیفه النعمان المغربی: ص 309 .
5- .الصلت: السیف الصقیل الماضی (القاموس المحیط: ج 1 ص 152 «صلت»).
6- .المناقب لابن شهرآشوب: ج 4 ص 108، بحار الأنوار: ج 45 ص 40.
4607.تاریخ المدینه عن أبی غسّان :مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی :پس از عبد اللّه بن علی ، عبّاس بن علی علیه السلام که مادر او نیز اُمّ البنین بود ، به میدان آمد . او که همان سقّاست ، حمله کرد و چنین خواند :
به خدای عزیزتر و بزرگ تر ، سوگند می خورمسوگندی راست به حَجون (1) و زمزم و به حَطیم (2) و صحن مسجد الحرامکه امروز ، پیکرم با خونم رنگین می شود در راه حسینِ پُرافتخار سابقه دار [ در اسلام ]پیشوای فضیلتمندان بااحترام !
آن گاه ، هماره جنگید تا گروهی از دشمن را کُشت و سپس ، کُشته شد .
پس حسین علیه السلام فرمود : «اکنون ، پُشتم شکست و چاره ام ، ناچار گشت» .4606.الکامل ، مبرّد ( به نقل از ابو نیزر ) المناقب و المثالب ، نُعمان مغربی :عبّاس بن علی علیه السلام ، پس از آن که حسین علیه السلام را از آب ، باز داشتند ، به دشمن حمله می بُرد و آنها را می شکافت و خود را به آب فرات می رساند و حسین علیه السلام و یارانش را سیراب می کرد . وی در آن روزها ، «سَقّا (آب آور) » نامیده شد و میان فرات و قتلگاه حسین علیه السلام کشته شد . قبر او نیز همان جاست . در آن روز ، [ دشمنان ]دست و پاهای او را هم قطع کردند .4606.الکامل للمبرّد عن أبی نیزر :المناقب ، ابن شهرآشوب :عبّاس، سقا ، ماه بنی هاشم و پرچمدار حسین علیه السلام بود . او از دیگر برادرانش بزرگ تر بود و در طلب آب می رفت که بر او حمله بُردند . او هم به آنها حمله بُرد و چنین می خواند :
از مرگْ نمی هراسم ؛ زیرا مرگ ، ترقّی و صعودی استکه مرا در پشت شمشیرها ، پنهان می کند . جانم ، سپر جان پاکیزه مصطفی باد!من ، عبّاسم که سقّا گشته ام و به روز برخورد ، هراسی از شرّ ندارم .
پس آنان را متفرّق کرد . زید بن وَرقای جُهَنی ، در پشت درخت خرمایی به کمین او نشست و حَکیم بن طُفَیل سِنبِسی نیز او را یاری داد و بر دست راست عبّاس علیه السلام ضربه ای زد [ و آن را قطع کرد ] . عبّاس علیه السلام ، شمشیر را به دست چپ گرفت و به آنها حمله بُرد و چنین رَجَز می خواند :
به خدا سوگند ، اگر دست راستم را قطع کنیدمن ، همیشه از دینم حمایت می کنم و نیز از امام راستگو و استوارباوریکه نواده پیامبرِ پاک و امین است .
آن گاه ، جنگید تا ناتوان شد . حَکیم بن طُفَیل طایی ، از پشت درخت خرما به او کمین زد و بر دست چپش ضربه ای زد [ و آن را قطع کرد ] . عبّاس علیه السلام نیز خواند :
ای جان ! از کافران مترسو به رحمت خدای جبران کننده ، بشارتت باد ! همراه با پیامبر صلی الله علیه و آله ، سَرور برگزیده !با سرکشی شان ، دست چپم را قطع کردند پروردگارا ! آنان را به داغیِ آتش برسان !
پس آن ملعون ، با عمود آهنین [ به او زد و ] عبّاس علیه السلام را به شهادت رساند .
هنگامی که حسین علیه السلام ، او را بر [ کناره ] رود فرات ، افتاده دید ، گریست و چنین خواند :
«ای بدترینِ مردمان ! با کارتان ، تجاوز کردیدو با گفته محمّد پیامبر ، مخالفت کردید . آیا بهترینِ پیامبران ، سفارش ما را به شما نکرد ؟آیا ما از نسل پیامبرِ تأیید شده نیستیم ؟ آیا زهرا علیهاالسلام ، مادر ماست یا شما ؟آیا احمد ، بهترینِ مردمان نیست ؟ نفرین شُدید و به خاطر جنایتتان ، رسوا گشتیدبه زودی ، داغیِ آتشی برافروخته را خواهید دید» . .
1- .حَجون ، کوهی مُشرف به درّه جزّارین در مکّه است و اکنون ، میان منطقه معابده و مسجد الحرام قرار دارد .
2- .حَطیم ، بخشی از مسجد الحرام ، از حجر الأسود تا درِ کعبه که محلّ اجتماع و ازدحام همیشگی حاجیان است .
4605.امام باقر علیه السلام :شرح الأخبار:کانَ الَّذی وَلِیَ قَتلَ العَبّاسِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام یَومَئِذٍ یَزیدُ بنُ زِیادٍ الحَنَفِیُّ، وأخَذَ سَلَبَهُ حَکیمُ بنُ طُفَیلٍ الطّائِیُّ، وقیلَ: إنَّهُ شَرِکَ فی قَتلِهِ یَزید .
وکانَ بَعدَ أن قُتِلَ إخوَتُهُ عَبدُ اللّهِ وعُثمانُ وجَعفَرٌ مَعَهُ قاصِدینَ الماءَ. ویَرجِعُ وَحدَهُ بِالقِربَهِ فَیَحمِلُ عَلی أصحابِ عُبَیدِ اللّهِ بنِ زِیادٍ الحائِلینَ دونَ الماءِ، فَیَقتُلُ مِنهُم، ویَضرِبُ فیهِم حَتّی یَتَفَرَّجوا عَنِ الماءِ، فَیَأتِیَ الفُراتَ فَیَملَأَ القِربَهَ ویَحمِلَها، ویَأتِیَ بِهَا الحُسَینَ علیه السلام وأصحابَهُ، فَیَسقِیَهُم حَتّی تَکاثَروا عَلَیهِ، وأوهَنَتهُ الجِراحُ مِن النَّبلِ، فَقَتَلوهُ کَذلِکَ بَینَ الفُراتِ والسُّرادِقِ (1) وهُوَ یَحمِلُ الماءَ، وثَمَّ قَبرُهُ رَحِمَهُ اللّهُ. وقَطَعوا یَدَیهِ ورِجلَیهِ حَنَقاً عَلَیهِ ، ولِما أبلی فیهِم وقَتَلَ مِنهُم، فَلِذلِکَ سُمِّیَ السَّقّاءَ.
وفیهِ یَقولُ الفَضلُ بنُ مُحَمَّدِ بنِ الحَسَنِ بنِ عُبَیدِ اللّهِ بنِ العَبّاسِ بنِ عَلِیٍّ :
أحَقُّ النّاسِ أن یُبکی عَلَیهِإذ أبکَی الحُسَینَ بِکَربَلاءِ (2) أخوهُ وَابنُ والِدِهِ عَلِیٍّأبُو الفَضلِ المُضَرَّجُ بِالدِّماءِ ومَن واساهُ لا یَثنیهِ شَیءٌوجاءَ لَهُ عَلی عَطَشٍ بِماءِ . (3) .
1- .السرادق: هو کلّ ما أحاط بشیء من حائط أو مضرب أو خباء (النهایه: ج 2 ص 359 «سردق») .
2- .کذا فی المصدر ، وهو خطأ واضح ، والصحیح : «فتیً أبکی الحسین بکربلاء» ، کما تقدّم فی النقول السابقه عن الملهوف .
3- .شرح الأخبار: ج 3 ص 191.
4604.امام صادق علیه السلام :شرح الأخبار :کسی که عهده دار کشتن عبّاس بن علی علیه السلام در آن روز (عاشورا) شد ، یزید بن زیاد حَنَفی بود ، و لباس و تجهیزات [ رزم ] عبّاس علیه السلام را حَکیم بن طُفَیل طایی برداشت. نیز گفته شده است که او همدست یزید [بن زیاد] در کُشتن عبّاس علیه السلام بود .
پس از آن که برادران عبّاس علیه السلام : عبد اللّه ، عثمان و جعفر که همراه او قصد [ آوردن ]آب را داشتند کشته شدند ، عبّاس علیه السلام به تنهایی و با مَشک آب ، باز می گشت و به یاران عبید اللّه که میان او و آب ، فاصله انداخته بودند ، حمله می بُرد و آنان را می زد و می کُشت تا از [ شریعه ] آب ، کنار روند . آن گاه ، به فرات ، وارد می شد و مَشک را پُر می کرد و می بُرد و به حسین علیه السلام و یارانش می رساند و آنان را سیراب می کرد ، تا آن که دشمنان ، بر او غلبه کردند و زخم تیرها ، او را ناتوان کرد و میان فرات و سراپرده خیمه ها ، در حال بُردن آب ، او را کُشتند . قبرش نیز همان جاست . خدایش رحمت کند !
همچنین ، دست ها و پاهایش را از سرِ کینه ورزی با او و به سبب گرفتاری[ هایی که برایشان به وجود آورده بود ] و کُشتاری که از آنها کرده بود ، قطع کردند . از این رو بود که او «سقّا» نامیده شد .
فضل بن محمّد بن حسن بن عبید اللّه بن عبّاس بن علی علیه السلام ، در این باره ، گفته است :
سزامندترینِ کس به گریستن مردم بر اوجوانی است که حسین علیه السلام را در کربلا، گریانْد برادر او و فرزند پدرش علیابو الفضلِ آغشته به خون ؛ کسی که برای حسین علیه السلام ، از خود گذشتگی کرد و هیچ چیز ، او را خَم نکردو با وجود تشنگی ، آب را به او بخشید . .
4603.امام صادق علیه السلام :مقاتل الطالبیّین:العَبّاسُ بنُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، ویُکَنّی أبَا الفَضلِ. واُمُّهُ اُمُّ البَنینَ أیضاً، وهُوَ أکبَرُ وَلَدِها، وهُوَ آخِرُ مَن قُتِلَ مِن إخوَتِهِ لِاُمِّهِ وأبیهِ ... .
وفِی العَبّاسِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام یَقولُ الشّاعِرُ:
أحَقُّ النّاسِ أن یُبکی عَلَیهِإذ أبکَی الحُسَینَ بِکَربَلاءِ أخوهُ وَابنُ والِدِهِ عَلِیٍّأبُو الفَضلِ المُضَرَّجُ بِالدِّماءِ ومَن واساهُ لا یَثنیهِ شَیءٌوجادَ لَهُ عَلی عَطَشٍ بِماءِ
وفیهِ یَقولُ الکُمَیتُ بنُ زَیدٍ:
وأبُو الفَضلِ إنّ ذکرَهُمُ الحُلوَشِفاءُ النُّفوسِ مِن أسقامِ قَتَلَ الأَدعِیاءَ إذ قَتَلوهُأکرَمَ الشّارِبینَ صَوبَ الغَمامِ
وکانَ العَبّاسُ علیه السلام رَجُلاً وَسیماً جَمیلاً، یَرکَبُ الفَرَسَ المُطَهَّمَ (1) ورِجلاهُ تَخُطّانِ فِی الأَرضِ، وکانَ یُقالُ لَهُ: قَمَرُ بَنی هاشِمٍ. وکانَ لِواءُ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام مَعَهُ یَومَ قُتِلَ.
حَدَّثَنی أحمَدُ بنُ سَعیدٍ، قالَ: حَدَّثَنی یَحیَی بنُ الحَسَنِ ، قالَ: حَدَّثَنا بَکرُ بنُ عَبدِ الوَهّابِ ، قالَ: حَدَّثَنِی ابنُ أبی اُوَیسٍ عَن أبیهِ عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ ، قالَ: عَبَّأَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام أصحابَهُ، فَأَعطی رایَتَهُ أخاهُ العَبّاسَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام .
حَدَّثَنی أحمَدُ بنُ عیسی، قالَ: حَدَّثَنی حُسَینُ بنُ نَصرٍ، قالَ: حَدَّثَنا أبی ، قالَ: حَدَّثَنا عَمرُو بنُ شِمرٍ ، عَن جابِرٍ عَن أبی جَعفَرٍ علیه السلام : أنَّ زَیدَ بنَ رُقادٍ الجَنبِیَّ وحَکیمَ بنَ الطُّفَیلِ الطّائِیَّ قَتَلَا العَبّاسَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام . (2) .
1- .المطهّم: التامّ کلّ شیء منه علی حدته، فهو بارع الجمال (الصحاح: ج 5 ص 1977 «طهم») .
2- .مقاتل الطالبیّین: ص 89 ؛ بحار الأنوار: ج 45 ص 39 .
4605.الإمام الباقر علیه السلام :مقاتل الطالبیّین :عبّاس بن علی بن ابی طالب علیه السلام ، کنیه اش ابو الفضل و مادرش اُمّ البنین بود . او بزرگ ترین فرزند اُمّ البنین و آخرینِ برادران تنی است که [ در کربلا ] به شهادت رسید ... . شاعر ، در باره عبّاس بن علی علیه السلام گفته است :
سزامندترین کس به گریستن مردم بر اوجوانی است که حسین علیه السلام را در کربلا ، گریانْد برادرِ او و فرزند پدرش علی علیه السلامابوالفضلِ آغشته به خون . کسی که برای حسین علیه السلام ، از خود گذشتگی کرد و هیچ چیز ، او را خم ننمودو با وجود تشنگی ، آب را به او بخشید .
و کُمَیت بن زید ، در این باره می گوید :
و بی گمان ، یاد ابو الفضل ، شیرین استو شفای جان ها از بیماری است . حرام زادگان ، را کُشت و او را کُشتندگرامی ترین نوشنده باران از ابر را .
عبّاس علیه السلام ، مردی با چهره ای نمایان و زیبا بود . او سوار بر اسبی رشید و زیبا می شد ؛ ولی پاهایش به زمین کشیده می شد . به او «ماه بنی هاشم» می گفتند . پرچم حسین بن علی علیه السلام در روز عاشورا ، به دست او بود .
احمد بن سعید ، از یحیی بن حسن ، از بکر بن عبد الوهّاب ، از ابن ابی اویس ، از پدرش ، از امام صادق علیه السلام برایم نقل کرد که فرمود : «حسین بن علی علیه السلام ، یارانش را آماده کرد و پرچمش را به دست برادرش عبّاس بن علی علیه السلام داد» .
احمد بن عیسی ، از حسین بن نصر ، از پدرش ، از عمرو بن شمر ، از جابر ، از ابو جعفر باقر علیه السلام برایم نقل کرد که فرمود : «زید بن رُقاد جَنبی و حَکیم بن طفَیل طایی ، عبّاس بن علی علیه السلام را کُشتند» . .
4604.عنه علیه السلام :تاریخ الطبری عن هشام :قَتَلَهُ [أیِ العَبّاسَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام ] زَیدُ بنُ رُقادٍ الجَنبِیُّ ، وحَکیمُ بنُ الطُّفَیلِ السِّنبِسِیُّ . (1) .
1- .تاریخ الطبری: ج 5 ص 468، ومن الغریب أنّ الطبری لم ینقل کیفیه شهاده العبّاس فی تاریخه ، وتبعه فی ذلک ابن الأثیر فی الکامل، الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه): ج 1 ص 475 وفیه «حکیم السنبسی من طیّ»، الکامل فی التاریخ: ج 2 ص 581 وفیه «زید بن داوود الجنبی»، تذکره الخواصّ: ص 254 عن هشام بن محمّد ، الفصول المهمّه: ص 195 وفیهما «قتله زید بن رقاد الجنی» فقط ؛ الاختصا ص 82 وفیه «العبّاس بن علیّ بن أبی طالب ، وهو السقّاء ، قتله حکم بن الطفیل»، الأمالی للشجری : ج 1 ص 170 عن زید بن علیّ بن الحسین ویحیی بن اُمّ طویل وعبد اللّه بن شریک العامری وغیرهم وفیه «زید بن رفاد الجنی ، وحکیم بن الطفیل الطائی السیسی» .
4603.الإمام الصادق علیه السلام :تاریخ الطبری به نقل از هشام : عبّاس بن علی علیه السلام را زید بن رُقاد جَنبی و حَکیم بن
طُفَیل سِنبِسی (1) کُشتند . (2) .
1- .نام قاتلان وی مختلف آمده است .
2- .تعجّب آن است که طبری ، کیفیت شهادت عبّاس7 را در تاریخش نقل ننموده است و به تبع او ، ابن اثیر نیز آن را در کتاب خود ، نیاورده است .
4602.شرح نهج البلاغه ( در یادکردِ صدقه های امیرمؤمنان علیه السلام ) أنساب الأشراف:قالَ بَعضُهُم : قَتَلَ حَرمَلَهُ بنُ کاهِلٍ الأَسَدِیُّ ثُمَّ الوالِبِیُّ العَبّاسَ بنَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام مَعَ جَماعَهٍ وتَعاوَروهُ (1) ، وسَلَبَ ثِیابَهُ حَکیمُ بنُ طُفَیلٍ الطّائِیُّ، ورَمَیَ الحُسَینَ علیه السلام بِسَهمِ فَتَعَلَّقَ بِسِربالِهِ (2) ، ورَمی حَرمَلَهُ بنُ کاهِلٍ الوالِبِیُّ عَبدَ اللّهِ بنِ حُسَینٍ بِسَهمٍ فَذَبَحَهُ . (3)4601.دعائم الإسلام ( درباره علی علیه السلام ) أنساب الأشراف:الأَسَدِیُّ حَرمَلَهُ بنُ الکاهِلِ، الَّذی جاءَ بِرَأسِ عَبّاسِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ، وهُوَ قَتَلَهُ مَعَ الحُسَینِ علیه السلام بِالطَّفِّ . (4)4600.الغارات ( به نقل از عبد اللّه بن حسن بن حسن بن علی بن ابی ) تاریخ الطبری عن موسی بن عامر:إنَّ المُختارَ بَعَثَ عَبدَ اللّهِ بنَ کامِلٍ إلی حَکیمِ بنِ طُفَیلٍ الطّائِیِّ السِّنبِسِیِّ، وقَد کانَ أصابَ سَلَبَ (5) العَبّاسِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ، ورَمی حُسَیناً علیه السلام بِسَهمٍ، فَکانَ یَقولُ: تَعَلَّقَ سَهمی بِسِربالِهِ وما ضَرَّهُ، فَأَتاهُ عَبدُ اللّهِ بنُ کامِلٍ فَأَخَذَهُ، ثُمَّ أقبَلَ بِهِ . (6) .
1- .تعاور القوم فلاناً: إذا تعاونوا علیه بالضرب واحداً بعد واحد (النهایه: ج 3 ص 320 «عور»).
2- .السربال: القمیص ، أو الدرع ، أو کلّ ما لبس فهو سربال (تاج العروس: ج 14 ص 343 «سربل») .
3- .أنساب الأشراف : ج 3 ص 406 .
4- .أنساب الأشراف: ج 13 ص 256.
5- .فی المصدر : «صلب» بدل «سلب» وهو تصحیف .
6- .تاریخ الطبری: ج 6 ص 62، أنساب الأشراف: ج 6 ص 407، الکامل فی التاریخ: ج 2 ص 683 کلاهما نحوه؛ بحار الأنوار: ج 45 ص 375.
4599.امام صادق علیه السلام :أنساب الأشراف :برخی می گویند : حرمله بن کاهِل اسدی والِبی با گروهی ، هر کدام ، ضربه ای زدند و عبّاس بن علی بن ابی طالب علیه السلام را کُشتند . و حُکَیم بن طُفَیل طایی ، لباسش را بُرد. او همچنین تیری به سوی حسین علیه السلام انداخت که به زره ایشان علیه السلام آویخت و حرمله بن کاهِل والِبی هم به عبد اللّه بن حسین ، تیری زد که او را ذبح کرد .4598.امام صادق علیه السلام :أنساب الأشراف :حرمله بن کاهِل اسدی ، کسی است که سر عبّاس بن علی بن ابی طالب علیه السلام را آورد . و همو بود که عباس را با حسین علیه السلام ، در کربلا کُشت .4602.شرح نهج البلاغه ( فی ذِکرِ صَدَقاتِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ) تاریخ الطبری به نقل از موسی بن عامر : مختار ، عبد اللّه بن کامل را به سوی حُکَیم بن طُفَیل طایی سِنبِسی فرستاد که [ تجهیزات و ] لباس های عبّاس علیه السلام را به تاراج برده بود و به سوی حسین علیه السلام هم تیر انداخته بود و می گفت : تیرم به زره حسین علیه السلام ، آویخته شد و به او آسیبی نزد . عبد اللّه بن کامل ، نزد او آمد و وی را دستگیر کرد و نزد مختار آورد . .
4601.دعائم الإسلام ( فِی الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام ) عمده الطالب:فی ذِکرِ عَقِبِ العَبّاسِ بنِ أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، ویُکَنّی أبَا الفَضلِ، ویُلَقَّبُ السَّقّا ؛ لِأَنَّهُ استَقَی الماءَ لِأَخیهِ الحُسَینِ علیه السلام یَومَ الطَّفِّ، وقُتِلَ دونَ أن یُبلِغَهُ إیّاهُ، وقَبرُهُ قَریبٌ مِنَ الشَّریعَهِ حَیثُ استُشهِدَ.
وکانَ صاحِبَ رایَهِ الحُسَینِ علیه السلام أخیهِ فی ذلِکَ الیَومِ.
رَوَی الشَّیخُ أبو نَصرٍ البُخارِیُّ عَنِ المُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ أنَّهُ قالَ: قالَ الصّادِقُ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام : کانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ نافِذَ البَصیرَهِ، صَلبَ الإِیمانِ، جاهَدَ مَعَ أبی عَبدِ اللّهِ وأبلی بَلاءً حَسَناً، ومَضی شَهیداً. (1)
ودَمُ العَبّاسِ علیه السلام فی بَنی حَنیفَهَ، وقُتِلَ ولَهُ أربَعٌ وثَلاثونَ سَنَهً.
واُمُّهُ واُمُّ إخوَتِهِ: عُثمانَ وجَعفَرٍ وعَبدِ اللّهِ، اُمُّ البَنینَ فاطِمَهُ بِنتُ حِزامِ بنِ خالِدِ بنِ رَبیعَهَ بنِ الوَحیدِ بنِ کَعبِ بنِ عامِرِ بنِ کِلابِ بنِ رَبیعَهَ بنِ عامِرِ بنِ صَعصَعَهَ بنِ مُعاوِیَهَ بنِ بَکرِ بنِ هَوازِنَ؛ واُمُّها لَیلی بِنتُ السُّهَیلِ بنِ مالِکٍ، وهُوَ ابنُ أبی بَرَّهَ عامِرِ مُلاعِبِ الأَسِنَّهِ بنِ مالِکِ بنِ جَعفَرِ بنِ کِلابٍ؛ وأُمُّهما عَمرَهُ بِنتُ الطُّفَیلِ بنِ عامِرٍ، واُمُّهُا کَبشَهُ بِنتُ عُروَهَ الرَّحّالِ بنِ عُتبَهَ بنِ جَعفَرِ بنِ کِلابٍ، واُمُّها فاطِمَهُ بِنتُ عَبدِ شَمسِ بنِ عَبدِ مَنافٍ.
وقَد رُوِیَ أنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ عَلِیّاً علیه السلام قالَ لِأَخیهِ عَقیلٍ وکانَ نَسّابَهً عالِماً بِأَنسابِ العَرَبِ وأخبارِهِم : اُنظُر إلَی امرَأَهٍ قَد وَلَدَتهَا الفُحولَهُ مِنَ العَرَبِ، لِأَتَزَوَّجَها فَتَلِدَ لی غُلاماً فارِساً. فَقالَ لَهُ: تَزَوَّج اُمَّ البَنینَ الکِلابِیَّهَ، فَإِنَّهُ لَیسَ فِی العَرَبِ أشجَعُ مِن آبائِها . فَتَزَوَّجَها.
ولَمّا کانَ یَومُ الطَّفِّ، قالَ شِمرُ بنُ ذِی الجَوشَنِ الکِلابِیُّ لِلعَبّاسِ علیه السلام وإخوَتِهِ: أینَ بَنو اُختی؟ فَلَم یُجیبوهُ، فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام لِاءِخوَتِهِ: أجیبوهُ وإن کانَ فاسِقاً؛ فَإِنَّهُ بَعضُ أخوالِکُم، (2) فَقالوا لَهُ: ما تُریدُ؟ قالَ: اُخرُجوا إلَیَّ فَإِنَّکُم آمِنونَ، ولا تَقتُلوا أنفُسَکُم مَعَ أخیکُم، فَسَبّوهُ وقالوا لَهُ: قَبَّحتَ وقَبَّحَ ما جِئتَ بِهِ؛ أنَترُکُ سَیِّدَنا وأخانا ونَخرُجُ إلی أمانِکَ؟ وقُتِلَ هُوَ وإخوَتُهُ الثَّلاثَهُ فی ذلِکَ الیَومِ، وما أحَقَّهُم بِقَولِ القائِلِ:
قَومٌ إذا نودوا لِدَفعِ مُلِمَّهٍوَالخَیلُ بَینَ مُدَعَّسٍ (3) ومُکَردَسِ (4) لَبِسُوا القُلوبَ عَلَی الدُّروعِ وأقبَلوایَتَهافَتونَ عَلی ذَهابِ الأَنفُسِ
وَاختُلِفَ فِی العَبّاسِ علیه السلام وأخیهِ عُمَرَ أیُّهُما أکبَرُ، وکانَ ابنُ شِهابٍ العُکبَرِیُّ وأبُو الحَسَنِ الاُشنانِیُّ وَابنُ خِداعٍ یَروونَ أنَّ عُمَرَ أکبَرُ.
وشَیخُ الشَّرَفِ العُبیدِلی وَالبَغدادِیّونَ وأبُو الغَنائِمِ العَمرِیُّ یَروونَ أنَّ عُمَرَ أصغَرُ مِنَ العَبّاسِ علیه السلام ، ویُقَدِّمونَ وُلدَ العَبّاسِ عَلی وُلدِهِ.
وعَقِبُ العَبّاسِ علیه السلام قَلیلٌ، وأعقَبَ مِنِ ابنِهِ عُبَیدِ اللّهِ . (5) .
1- .راجع : ص 88 ح 1809 .
2- .فی الثقافه القبیله العربیه یطلق علی الرجل الذی هو من قبیله الام «خال» .
3- .الدّعس: الطعن، والمِدعَس: الرمح یُدعَس به (الصحاح: ج 3 ص 929 «دعس») .
4- .رجلٌ مُکَردَس: شدّت یداه ورجلاه وصُرِعَ (لسان العرب: ج 6 ص 195 «کردس») .
5- .عمده الطالب: ص 356 .
4600.الغارات عن عبد اللّه بن الحسن بن الحسن بن علیّ بنعمده الطالب :در یادکردِ فرزندان عبّاس بن امیر مؤمنان ، علی بن ابی طالب علیه السلام که کنیه اش ، ابو الفضل و لقبش سقّا بود ؛ زیرا در واقعه عاشورا ، برای برادرش آب آورد و قبل از آن که آن را به او برسانَد ، کشته شد و قبرش نیز نزدیک شریعه (راهْ آب) فرات ، یعنی همان شهادتگاه اوست .
در آن روز ، پرچمدار حسین علیه السلام ، برادرش [ عبّاس علیه السلام ] بود .
شیخ ابو نصر بخاری ، از مُفَضّل بن عمر ، از جعفر بن محمّد صادق علیه السلام ، روایت کرده است که فرمود : «عمویمان عبّاس بن علی علیه السلام ، تیزبین بود و ایمانی استوار داشت . همراه ابا عبد اللّه علیه السلام جنگید و آزمونی نیکو داد و به شهادت رسید» .
خون عبّاس علیه السلام ، به گردن بنی حَنیفه است . او به هنگام شهادت ، 34 سال داشت .
مادر او و برادرانش : عثمان ، جعفر و عبد اللّه ، اُمّ البنین فاطمه ، دختر حِزام بن خالد بن ربیعه بن وحید بن کعب بن عامر بن کِلاب بن ربیعه بن عامر بن صَعصَعه بن معاویه بن بَکر بن هوازِن بود . مادر اُمّ البنین هم لیلی ، دختر سُهَیل بن مالک بود و او ، پسر ابو بَرّه عامِر نیزه باز ، پسر مالک بن جعفر بن کِلاب بود و مادر آن دو ، عَمْره ، دختر طُفَیل بن عامر بود و مادر عَمرَه نیز کَبْشه ، دختر عُروه رَحّال بن عُتبه بن جعفر بن کِلاب و مادر کَبْشه هم فاطمه ، دختر عبد شمس بن عبد مناف بوده است .
همچنین روایت شده که امیر مؤمنان علی علیه السلام ، به برادرش عقیل که نسب شناس و در انساب و اخبار عرب ، دانا بود ، فرمود : «بنگر و برایم همسری بیاب که زاده دلاوران عرب باشد تا جوانی دلیر [ و جنگجو ] برایم بیاورد» .
عقیل گفت : با اُمّ البنین از قبیله کِلاب ، ازدواج کن که در عرب ، شجاع تر از پدران او نیست .
امام علیه السلام نیز با او ازدواج کرد . هنگامی که واقعه کربلا پیش آمد ، شمر بن ذی الجوشن کِلابی ، به عبّاس علیه السلام و برادرانش گفت : خواهرزادگان من ، کجا هستند ؟
امّا آنان ، پاسخش را ندادند . حسین علیه السلام به برادرانش فرمود : «پاسخ او را بدهید . هر چند فاسق است ؛ امّا یکی از دایی های شماست» . (1)
آنان به او گفتند : چه می خواهی ؟
گفت : به سوی من بیایید که شما ، در امان هستید . خود را با برادرتان ، به کُشتن ندهید .
آنان به او گفتند : رویت زشت باد و آنچه آورده ای نیز ، زشت باد ! آیا سَرور و برادرمان را رها کنیم و به امان تو در آییم ؟ !
عبّاس علیه السلام و سه برادرش ، در آن روز ، کشته شدند . این شعر ، چه قدر مناسب حال آنان است که :
گروهی که چون برای دفع پیشامدها ، فرا خوانده شوندلشکر [ مقابلشان ] یا نیزه خورده اند و یا قامتْ شکسته شده اند . آنان ، قلب هایشان را روی زره هایشان پوشیده اند وگویی برای رفتن جان هایشان [ از بدن هایشان ] ، شتاب می کنند .
در این که عبّاس علیه السلام بزرگ تر بود و یا برادرش عمر ، اختلاف است . ابن شهاب عُکبَری و ابوالحسن اُشنانی و ابن خِداع ، روایت کرده اند که : عمر ، بزرگ تر بوده است .
شیخ شرف عُبَیدلی ، بغدادیان و ابو غنائم عَمْری ، روایت کرده اند که : عمر ، کوچک تر از عبّاس علیه السلام بوده است و فرزندان عبّاس علیه السلام را بر فرزندان او مقدّم می دارند .
نسل عبّاس علیه السلام اندک و از طریق پسرش عبید اللّه هستند . .
1- .در فرهنگ قبایلی عرب ، به مردی که از قبیله مادر باشد نیز «دایی (خال)» گفته می شود .
4599.عنه علیه السلام :تاریخ الطبری عن فضیل بن خدیج الکندی:فَأَمَّا الصَّیداوِیُّ عُمَرُ بنُ خالِدٍ، وجابِرُ بنُ الحارِثِ السَّلمانِیُّ، وسَعدٌ مَولی عُمَرَ بنِ خالِدٍ، ومُجَمَّعُ بنُ عَبدِ اللّهِ العائِذِیُّ، فَإِنَّهُم قاتَلوا فی أوَّلِ القِتالِ، فَشَدّوا مُقدِمینَ بِأَسیافِهِم عَلَی النّاسِ، فَلَمّا وَغَلوا عَطَفَ عَلَیهِمُ النّاسُ فَأَخَذوا یَحوزونَهُم (1) ، وقَطَعوهُم مِن أصحابِهِم غَیرَ بَعیدٍ، فَحَمَلَ عَلَیهِمُ العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام فَاستَنقَذَهُم، فَجاؤوا قَد جُرِّحوا، فَلَمّا دَنا مِنهُم عَدُوُّهُم ، شَدّوا بِأَسیافِهِم فَقاتَلوا فی أوَّلِ الأَمرِ، حَتّی قُتِلوا فی مَکانٍ واحِدٍ . (2) .
1- .حازه یحوزه: إذا قبضه وملکه واستبدّ به (النهایه: ج 1 ص 459 «حوز») .
2- .تاریخ الطبری: ج 5 ص 446، الکامل فی التاریخ: ج 2 ص 569 وفیه «جبّار بن الحارث السلمانی» و«مجمع عبیداللّه العائذی» .
4598.عنه علیه السلام :تاریخ الطبری به نقل از فُضَیل بن خَدیج کِنْدی : امّا صیداوی ها : عمر بن خالد ، جابر بن حارث سلمانی ، سعد ، غلام عمر بن خالد و مُجَمّع بن عبد اللّه عائِذی بودند که در آغاز جنگ ، به پیکار برخاستند و با شمشیرهایشان ، به سوی دشمنانْ یورش بردند و چون به میان آنها فرو رفتند ، سپاهیان به سوی آنها حمله کردند و آنها را میان گرفته ، از یارانشانْ جدا کردند . عبّاس بن علی علیه السلام ، به آنان حمله کرد و ایشان را از دست آنان رَهانْد . آنان ، [ از حلقه دشمن ] زخمی ، بیرون آمدند و چون دوباره دشمن به آنها نزدیک شد ، مانند آغاز کار ، با شمشیرهایشانْ یورش بُردند و جنگیدند تا یک جا شهید شدند . .
4597.امام صادق علیه السلام ( درباره علی علیه السلام ) کامل الزیارات عن أبی حمزه الثّمالی :قالَ الصّادِقُ علیه السلام : إذا أرَدتَ زِیارَهَ قَبرِ العَبّاسِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام وهُوَ عَلی شَطِّ الفُراتِ بِحِذاءِ الحائِرِ فَقِف عَلی بابِ السَّقیفَهِ... ثُمَّ ادخُل، وَانکَبَّ عَلَی القَبرِ، وقُل:
السَّلامُ عَلَیکَ أیُّهَا العَبدُ الصّالِحُ ، المُطیعُ للّهِِ ولِرَسولِهِ ولِأَمیرِ المُؤمِنینَ وَالحَسَنِ وَالحُسَینِ علیهم السلام ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ ورَحمَهُ اللّهِ وبَرَکاتُهُ ، ومَغفِرَتُهُ ورِضوانُهُ ، عَلی روحِکَ وبَدَنِکَ.
أشهَدُ واُشهِدُ اللّهَ أنَّکَ مَضَیتَ عَلی ما مَضی عَلَیهِ البَدرِیّونَ وَالمُجاهِدونَ فی سَبیلِ اللّهِ، المُناصِحونَ لَهُ فی جِهادِ أعدائِهِ، المُبالِغونَ فی نُصرَهِ أولِیائِهِ، الذّابّونَ عَن أحِبّائِهِ، فَجَزاکَ اللّهُ أفضَلَ الجَزاءِ وأکثَرَ الجَزاءِ، وأوفَرَ الجَزاءِ وأوفَی جَزاءِ أحَدٍ مِمَّن وَفی بِبَیعَتِهِ، وَاستَجابَ لَهُ دَعوَتَهُ، وأطاعَ وُلاهَ أمرِهِ.
وأشهَدُ أنَّکَ قَد بالَغتَ فِی النَّصیحَهِ، وأعطَیتَ غایَهَ المَجهودِ، فَبَعَثَکَ اللّهُ فِی الشُّهَداءِ، وجَعَلَ روحَکَ مَعَ أرواحِ السُّعَداءِ، وأعطاکَ مِن جِنانِهِ أفسَحَها مَنزِلاً، وأفضَلَها غُرَفاً، ورَفَعَ ذِکرَکَ فی عِلِّیّینَ ، (1) وحَشَرَکَ مَعَ النَّبِیّینَ وَالصِّدّیقینَ ، وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحینَ، وحَسُنَ اُولئِکَ رَفیقاً.
أشهَدُ أنَّکَ لَم تَهِن ولَم تَنکُل (2) ، وأنَّکَ مَضَیتَ عَلی بَصیرَهٍ مِن أمرِکَ، مُقتَدِیاً بِالصّالِحینَ، ومُتَّبِعاً لِلنَّبِیّینَ، جَمَعَ اللّهُ بَینَنا وبَینَکَ ، وبَینَ رَسولِهِ وأولِیائِهِ فی مَنازِلِ المُحسِنینَ؛ فَإِنَّهُ أرحَمُ الرّاحِمینَ . (3) .
1- .العلیّون : تعنی المنزله الرفیعه ، و تطلق علی المکان السامی الذی یحضره المقربون عندالله عز و جل فی الجنّه
2- .نکل : جبن (الصحاح: ج 5 ص 1835 «نکل»).
3- .کامل الزیارات: ص 440 ح 671 ، مصباح المتهجّد: ص 725 عن صفوان، تهذیب الأحکام: ج 6 ص 66، المزار للمفید: ص 122 وفیه «المخبتین» بدل «المحسنین»، المصباح للکفعمی: ص 669، البلد الأمین: ص 290 کلاهما نحوه والأربعه الأخیره من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار: ج 101 ص 277 ح 1 .
4596.امام باقر یا امام صادق علیه السلام :کامل الزیارات به نقل از ابو حمزه ثُمالی : امام صادق علیه السلام فرمود : هنگامی که خواستی به زیارت عبّاس بن علی علیه السلام که کنار رود فرات ، رو به روی بارگاه حسین علیه السلام است ، بروی ، بر درگاه سایه بان بِایست ... . سپس ، داخل شو و روی قبر بیفت و بگو : «سلام بر تو ، ای بنده شایسته و مطیع خدا و پیامبرش و امیر مؤمنان و حسن و حسین ! خداوند ، بر ایشان ، درود و سلام فرستد ! سلام و رحمت و برکات و آمرزش و رضوان خدا ، بر تو و بر روح و پیکرت باد !
گواهی می دهم و خدا را گواه می گیرم که تو ، بر همان عقیده ای جان دادی که بدریان و مجاهدان در راه خدا ، [ خداخواهانِ ] خیرخواه در جهاد با دشمنان خدا ، مبالغه کنندگان در یاری اولیایش و دفاع کنندگان از دوستانش ، جان دادند . خدا به تو ، بهترین و فراوان ترین و سرشارترین جزایِ کسانی را که به بیعت خود وفا کردند و دعوتش را پاسخ گفتند و اختیارداران کارهایش (اولیای امورش) را اطاعت کردند ، عطا کند .
گواهی می دهم که تو ، در خیرخواهی کوشیدی و نهایتِ توان خویش را به کار بردی . خداوند ، تو را در زمره شهیدان بر انگیخت و روحت را با ارواح سعادتمندان ، قرار داد و گسترده ترین منزل را ، با بهترین اتاق های بهشتی ، به تو عطا کرد و یادت را در عِلیّین ، (1) بالا بُرد و تو را با پیامبران ، صدّیقان ، شهیدان و صالحان ، محشور کرد ، و چه همراهان خوبی !
گواهی می دهم که تو ، سستی نکردی و پا ، پس ننهادی و با بینایی به کارت و پیروی از شایستگان و دنباله روی از پیامبران ، به سوی کارت روان شدی . خداوند ، ما و شما را با پیامبر و اولیایش ، در جایگاه نیکوکاران ، محشور نماید ، که او مهربان ترینِ مهربانان است» . .
1- .علّیین ، یعنی جایگاه والا . به محلّ حضور مقرّبان درگاه الهی در بهشت می گویند .
راجع : ج 6 ص 6 (الفصل الأوّل / استمهال لیله للصلاه والدعاء والاستغفار) و ص 78 (الفصل الثانی / المواجهه بین جیش الهدی و جیش الضلاله) و ص 94 (الفصل الثانی / احتجاجات الإمام علیه السلام علی جیش الکوفه) .
5 / 6مُحَمَّدُ بنُ عَلِیٍّعدّت الکثیر من المصادر محمّد بن علیّ ضمن شهداء کربلاء (1) ، ولُقّب فی بعضها بالأصغر (2) . واستناداً إلی بعض الروایات ، فإنّ اسم اُمّه أسماء بنت عمیس الخثعمیه ، وفی بعضها أنّ اُمّه اُمّ ولد . (3) عمره حین استشهد 22 سنه (4) ، وقاتله رجل من بنی أبان بن دارم (5) ، ولکن استناداً لروایه ابن شهرآشوب فإنّه لم یقتل بسبب مرضه . (6) ورد فی زیاره الناحیه المقدّسه : السَّلامُ عَلی مُحَمَّدِ بنِ أمیرِ المُؤمِنینَ ، قَتیلِ الإِیادِیِّ الدّارِمِیِّ لَعَنَهُ اللّهُ وضاعَفَ عَلَیهِ العَذابَ الأَلیمَ ، وصَلَّی اللّهُ عَلَیکَ یا مُحَمَّدُ وعَلی أهلِ بَیتِکَ الصّابِرینَ . (7) ولم یرد اسمه فی الزیاره الرجبیّه . (8)
1- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 449 ، أنساب الأشراف : ج 3 ص 422 ، مروج الذهب : ج 3 ص 71 ، تذکره الخواص ص 254 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 47 ؛ الاختصاص : ص 82 ، عمده الطالب : ص 31 .
2- .راجع: ص 114 ح 1833 و ص 116 ح 1835 .
3- .مقاتل الطالبیین: ص90؛ رجال الطوسی: ص105، الاختصاص :ص82 ، الأمالیللشجری:ج1ص170، الحدائق الوردیّه : ج 1 ص 120 وراجع: هذه الموسوعه : ج 7 ص 114 ح 1832 و ح 1833 وص 116 ح 1835 .
4- .لباب الأنساب : ج 1 ص 400.
5- .راجع : ص 114 ح 1832 و ص 116 ح 1834 .
6- .راجع : ص 116 ح 1834 .
7- .راجع : ج 12 ص 252 (القسم الثالث عشر / الفصل الثالث عشر / الزیاره الثانیه بروایه الإقبال) .
8- .ورد فی الزیاره الرجبیه بروایه المزار للشهید الأول : ص 149 «أبی بکر محمد بن أمیر المؤمنین» . راجع : هذه الموسوعه : ج 7 ص 54 (أبو بکر بن علیّ) .
ر . ک : ج 6 ص 7 (فصل یکم / شب را مهلت گرفتن برای نماز، دعا و استغفار) و ص 79 (فصل دوم / رویارویی لشکر هدایت و لشکر گم راهی) و ص 95 (فصل دوم / احتجاج های امام علیه السلام بر سپاه کوفه) .